Στη Φολέγανδρο, οι κάτοικοι είναι εδώ και χρόνια εξοικειωμένοι με τη συλλογή του βρόχινου νερού για το πότισμα και τη λάτρα του σπιτιού. Ανέκαθεν η περιοχή αντιμετώπιζε πρόβλημα λειψυδρίας.
Στο νησί υπάρχουν 2.500 στέρνες και ομβριοδεξαμενές και ίσως αποτελεί μοναδικό παράδειγμα αδιάκοπης συνέχισης αυτής της παράδοσης στις Κυκλάδες, όπου στα περισσότερα νησιά η τελευταία εξέλιπε όταν απέκτησαν δίκτυο ύδρευσης. Ωστόσο, η συλλογή του βρόχινου νερού επανέρχεται προσαρμοσμένη στις σημερινές τεχνολογικές εξελίξεις, ώστε να συντελέσει στην κάλυψη των αυξημένων αναγκών που δημιουργούν ο τουρισμός και οι κλιματικές αλλαγές.
Αρχή από τη Σύρο
Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται στις Κυκλάδες πρόγραμμα συλλογής ομβρίων υδάτων. Πρόκειται για μια συνεργασία του Μεσογειακού Γραφείου Πληροφόρησης για το Περιβάλλον, τον Πολιτισμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη, με τη Global Water Partnership Mediterranean, και χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Αποστολή Νερό» της Coca Cola Τρία Εψιλον και Coca Cola Hellas. Ξεκίνησε αρχικά από τη Σύρο, την Τήνο και τη Νάξο το 2009, την επόμενη χρονιά επεκτάθηκε σε Ανάφη, Σαντορίνη, Νάξο, Ηρακλειά, Κουφονήσια, πέρυσι έφτασε σε Μήλο, Σίκινο, Φολέγανδρο, Σίφνο, Σέριφο.
Προς το τέλος της άνοιξης υπολογίζεται να ξεκινήσουν τα έργα στην Ανδρο, την Κέα, την Κύθνο, την Πάρο, την Αντίπαρο και την Αμοργό. Σκοπός του προγράμματος, είναι, πέραν της εξοικονόμησης νερού και εξασφάλισής του με συστήματα συλλογής, «να καλλιεργηθεί στους κατοίκους μια νέα κουλτούρα του νερού και να γίνουν ακόμη πιο υπεύθυνοι καταναλωτές», εξηγεί η κ. Κωνσταντίνα Τόλη, υπεύθυνη διαχείρισης του προγράμματος στη GWP Med.
Μέχρι στιγμής έχουν κατασκευαστεί 31 έργα, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται τα εξής:
Στο δημοτικό σχολείο Βάρης στη Σύρο, επισκευάστηκε δεξαμενή χωρητικότητας 500 m³ και τοποθετήθηκε σύστημα παραγωγής πόσιμου νερού και διάθεσης του νερού με τιμή 50 λεπτά/20 λίτρα. Το διαχειρίζεται και εισπράττει ο Δήμος, με σκοπό να συντηρεί και να καλύπτει τα έξοδα λειτουργίας του συστήματος (φίλτρα κ.λπ.).
Στην Ηρακλειά επισκευάστηκε δεξαμενή της μοναδικής πηγής του νησιού. Αποκαταστάθηκαν οι ρωγμές και τοποθετήθηκε μόνωση με υλικά κατάλληλα για πόσιμο νερό. Το συλλεγόμενο νερό διατίθεται σε όλους τους κατοίκους.
Παρόμοιο έργο έγινε στα Κουφονήσια, επισκευάστηκε μία από τις δύο κοινοτικές δεξαμενές του νησιού εσωτερικά και εξωτερικά. Το συλλεγόμενο νερό είναι διαθέσιμο προς όλους τους κατοίκους του νησιού.
Στο νηπιαγωγείο Ημεροβιγλίου στη Σαντορίνη, επισκευάστηκε η επιφάνεια συλλογής βρόχινου νερού-ταράτσα και έγιναν συνοδά υδραυλικά έργα. Το νηπιαγωγείο «έβαζε» νερό, επειδή το κτίριο είναι παλαιό και ανεπαρκώς συντηρημένο. Μετά την επισκευή, αφενός συλλέγεται το βρόχινο νερό στην κεντρική δεξαμενή του σχολείου και είναι διαθέσιμο για μη πόσιμες χρήσεις, και αφετέρου αποφεύγεται η υγρασία μέσα στον χώρο του Νηπιαγωγείου.
Στη Φολέγανδρο επισκευάστηκε μια αγροτική δεξαμενή στη θέση Μαραβάς – Αγιος Σώστης. Επίσης, αποκαταστάθηκαν οι ρωγμές και μεγάλης έκτασης ζημιές σε μια παλαιά χειροποίητη δεξαμενή, η οποία είναι προσβάσιμη μόνο με τα πόδια ή με μουλάρια, προκειμένου να διατίθεται το συλλεγόμενο βρόχινο νερό στους κτηνοτρόφους της περιοχής.
Στον Αρτεμώνα της Σίφνου αποκαταστάθηκε ένας ανεμόμυλος, από την ενέργεια του οποίου τίθεται σε λειτουργία μια αντλία νερού από πηγάδι που συλλέγει το βρόχινο νερό από τα όμορα κτίρια. Το νερό διατίθεται προς το παρόν για πότισμα, ενώ στο μέλλον υπάρχει η σκέψη να δημιουργηθεί παραδοσιακό εργαστήρι αγγειοπλαστικής, κατεξοχήν σιφναίικη τέχνη, που θα χρησιμοποιεί το νερό αυτό.
Πέντε μέτρα για την εξοικονόμηση υδάτινων πόρων
«Τον νου σου στο νερό», είναι το σύνθημα με το οποίο προτρέπονται οι κάτοικοι της Κύπρου να εξοικονομούν νερό, ακολουθώντας απλές πρακτικές και εφαρμόζοντας μέτρα περισυλλογής του. Σε πρόσφατη ημερίδα με θέμα την εξοικονόμηση των υδάτινων πόρων, ανακοινώθηκαν πέντε μέτρα που προωθεί η δική μας Ειδική Γραμματεία Υδάτων του ΥΠΕΚΑ. Τα μέτρα συνίστανται:
– στην υποχρεωτική εγκατάσταση εξοπλισμού εξοικονόμησης νερού στις νέες κατοικίες,
– στην παροχή οικονομικών κινήτρων για την εγκατάσταση εξοπλισμού σε παλαιές κατοικίες,
– στη χρήση των ομβρίων υδάτων για πότισμα ή άλλες δευτερεύουσες χρήσεις σε περιοχές προτεραιότητας,
– στην υποχρεωτική κατασκευή στερνών και δεξαμενών για τα όμβρια,
– στη θεσμοθέτηση Εθνικού Σήματος Εξοικονόμησης Νερού.
Παραδείγματα εξοικονόμησης σε χώρες όπως η Πορτογαλία, η Αυστραλία, οι ΗΠΑ και η Κύπρος παρουσιάστηκαν επίσης στο πλαίσιο της ημερίδας.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασαν στελέχη της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του ΥΠΕΚΑ, έργα ύψους 60 εκατ. ευρώ θα χρηματοδοτηθούν από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη», για την αναβάθμιση εγκαταστάσεων, αγωγούς μεταφοράς και σχετικές μελέτες.
Αναβίωση ξεχασμένων τεχνικών
Η πρακτική της συλλογής του βρόχινου νερού από στέγες και άλλες επιφάνειες χρησιμοποιείται άλλοτε με απλές (δοχεία, στέρνες) κι άλλοτε με πιο σύνθετες τεχνικές (υπόγεια φράγματα), που έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαία Ελλάδα ή τη βόρεια Αφρική. Είναι χαρακτηριστικό ότι «σε ορισμένες αγροτικές περιοχές, το βρόχινο νερό αποτελεί ακόμη και σήμερα πηγή πόσιμου νερού. Οι κάτοικοι το απολυμαίνουν τοποθετώντας ένα κομμάτι ασβέστη μέσα», περιγράφει η κ. Τόλη. Δεδομένου ότι στόχος παραμένει η σωστή διαχείριση των υδάτινων πόρων, η αναβίωση παραδοσιακών τεχνικών συλλογής και διαχείρισης υδάτων που έχουν παραμεριστεί και αντικατασταθεί από σύγχρονες τεχνικές, που μερικές φορές είναι λιγότερο αειφόρες, είναι κίνηση θετική. Στο πλαίσιο αυτό, η συλλογή ομβρίων υδάτων, με δεδομένη την παράδοσή της στην Ελλάδα, έχει πολλά να δώσει.