Ο Κόκκινος Κατάλογος των Απειλούμενων Ειδών της IUCN (International Union for Conservation of Nature) παρέχει για περισσότερο από 4 δεκαετίες το καθεστώς διατήρησης για όλα τα είδη φυτών και ζώων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο βασικός στόχος της δημιουργίας και συνεχούς ανανέωσης του Κόκκινου Καταλόγου είναι η ανάδειξη και προβολή των απειλούμενων ειδών και εν συνεχεία η προώθηση ανάλογων μέτρων διατήρησης. Παράλληλα, σε διάφορες χώρες εκδίδονται αντίστοιχα Κόκκινα Βιβλία, με αντικείμενο τα απειλούμενα είδη σε εθνικό επίπεδο.
Είχαν περάσει δεκαεπτά χρόνια από την έκδοση του πρώτου Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας, διάστημα εξαιρετικά μεγάλο εάν αναλογιστούμε το ρυθμό απώλειας της βιοποικιλότητας διεθνώς ή τη συσσώρευση απειλών για το ελληνικό φυσικό περιβάλλον. Η Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία προχώρησε στην επικαιροποίηση του Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας, σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, την Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία, το Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών Ελλάδας και το WWF Ελλάς.
Στην παρούσα έκδοση καταχωρούνται 122 είδη πουλιών, σε 7 από τις 9 κατηγορίες της IUCN. Η μεγάλη πλειονότητα των ειδών (106 είδη) ανήκει στο παράρτημα Ι, ενώ τα υπόλοιπα 16 στο παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Ο συνολικός αριθμός των ειδών ανά κατηγορία:
Εκλιπόντα (ΕΧ): 1
Κρισίμως κινδυνεύοντα (CR): 14
Κινδυνεύοντα (EN): 17
Τρωτά (VU): 31
Σχεδόν απειλούμενα (NT): 16
Μειωμένου ενδιαφέροντος (LC): 26
Ανεπαρκώς γνωστά (DD): 17
ΣΥΝΟΛΟ: 122
Τα περισσότερα είδη, που αξιολογήθηκαν, χαρακτηρίζονται ως Τρωτά (Vulnerable), ενώ ακολουθούν τα Μειωμένου Ενδιαφέροντος (Least Concern) και τα Κινδυνεύοντα (Endangered). Επίσης, περισσότερα από ένα στα δέκα είδη, που εξετάστηκαν, χαρακτηρίστηκαν ως Ανεπαρκώς Γνωστά (Data Deficient), γεγονός που υποδηλώνει το έλλειμμα επαρκών δεδομένων και συνεπώς την ανάγκη εντατικότερης έρευνας για πολλά είδη πουλιών της χώρας μας.
Εξετάζοντας τα είδη που χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα (Κρισίμως Κινδυνεύοντα, Κινδυνεύοντα και Τρωτά), φαίνεται ότι τα μισά περίπου είναι πουλιά υγροτόπων, ενώ το 30% είναι αρπακτικά πτηνά. Βέβαια, εστιάζοντας στις δύο υψηλότερες κατηγορίες κινδύνου (Κρισίμως Κινδυνεύοντα και Κινδυνεύοντα), τα αρπακτικά καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό, αναδεικνύοντας τις σοβαρές απειλές, αλλά και τα άμεσα διαχειριστικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την ευαίσθητη αυτή κατηγορία πουλιών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι περιπτώσεις ειδών που, σε σχέση με την πρώτη έκδοση του ελληνικού Κόκκινου Βιβλίου του 1992, έχουν αλλάξει κατηγορία κινδύνου. Έτσι, υπάρχουν περιπτώσεις ειδών, που μετά την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων και δράσεων για την προστασία τους, το καθεστώς διατήρησης τους έχει βελτιωθεί, όπως τα δύο είδη πελεκάνων (Pelecanus crispus και Pelecanus onocrotalus) και η Λαγγόνα (Phalacrocorax pygmeus). Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα πρόσφατης έρευνας του BirdLife International, σύμφωνα με τα οποία οι πληθυσμοί των ειδών που εντάσσονται σε πολιτικές και δράσεις διατήρησης παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης, ερευνητικά προγράμματα, τα οποία εκπονήθηκαν στο προηγούμενο διάστημα, έδωσαν μεγάλο όγκο νέων δεδομένων, αλλάζοντας σημαντικά την άποψη μας για το καθεστώς ορισμένων ειδών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae): στην πρώτη έκδοση του Κόκκινου Βιβλίου είχε χαρακτηριστεί ως Ανεπαρκώς Γνωστό. Μετά την εκπόνηση του προγράμματος LIFE για το είδος, αποδείχθηκε ότι στα ελληνικά νησιά αναπαράγονται περισσότερα από 12.000 ζευγάρια και έτσι ο Μαυροπετρίτης στο νέο βιβλίο αξιολογείται ως Μειωμένου Ενδιαφέροντος. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι, όπως άλλωστε τονίζει και η IUCN, οι δράσεις διατήρησης για ένα είδος δεν εξαρτώνται απαραίτητα από την αντίστοιχη κατηγορία απειλής. Επομένως, για ένα είδος όπως ο Μαυροπετρίτης, του οποίου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού του αναπαράγεται στην Ελλάδα, είναι προφανές ότι οι απαιτούμενες δράσεις προστασίας πρέπει να βρίσκονται σε υψηλή προτεραιότητα.
Δυστυχώς, μέσα από την διαδικασία επικαιροποίησης του Κόκκινου Βιβλίου, φάνηκε ότι για ορισμένα είδη πουλιών το καθεστώς διατήρησής τους έχει χειροτερεύσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι 15 περίπου είδη χαρακτηρίζονται πια με υψηλότερη κατηγορία κινδύνου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) και ο Φασιανός (Phasianus colchicus colchicus). Ο πληθυσμός του Ασπροπάρη, όπως φάνηκε και στο πρόγραμμα καταγραφής του είδους που υλοποίησε η Ορνιθολογική το 2009, παρουσιάζει ραγδαία μείωση, ενώ οι τελευταίοι άγριοι πληθυσμοί του Φασιανού βρίσκονται απομονωμένοι στο Δέλτα του Νέστου.
Είναι φανερό λοιπόν ότι το Κόκκινο Βιβλίο αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για τον εντοπισμό των απειλούμενων ειδών, την αποτίμηση του μεγέθους της απειλής για κάθε είδος και τον σχεδιασμό των απαραίτητων δράσεων διατήρησης. Επίσης, ανεξάρτητα από την καθαυτή έκδοση του βιβλίου, η κατάρτιση της κόκκινης λίστας αποτελεί μια διαδικασία δυναμική, η οποία πρέπει να εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα πληροφορία, έτσι ώστε να παρέχει αξιόπιστα και επικαιροποιημένα στοιχεία.
Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας είναι διαθέσιμο από τα γραφεία της Ορνιθολογικής. Στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται στην οδό Καστριτσίου 8, Τηλ/Fax. 2310 244245