Έκθεση της Βουλής των Ελλήνων στο Γενί Τζαμί
O Δήμος Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία παρουσιάζει την έκθεση «Καλή Πατρίδα…» – Ελληνικές Κοινότητες Πολιτικών Προσφύγων στην Ανατολική Ευρώπη.
Η Έκθεση παρουσιάστηκε αρχικά στον Εκθεσιακό Χώρο του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, τον Ιούνιο του 2011 στην Αθήνα. Μέσα από ψηφιακές αναπαραγωγές φωτογραφιών, εφημερίδων, εγγράφων, περιοδικών, βιβλίων, έργων τέχνης, επιστολών, χειρόγραφων σημειώσεων και άλλων τεκμηρίων, παρουσιάζεται η μετάβαση των πολιτικών προσφύγων στους νέους τόπους εγκατάστασής τους καθώς και στοιχεία σχετικά με την εκπαίδευση, την εργασία, τις αθλητικές και εορταστικές εκδηλώσεις, την καθημερινή ζωή και την πνευματική τους δημιουργία.
Τα τεκμήρια της έκθεσης προέρχονται από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, το ΚΚΕ και το Επιμορφωτικό Κέντρο Χαρίλαος Φλωράκης, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, το Σύλλογο Ελλήνων Πολιτικών Προσφύγων Τασκένδης – Συλλογή Σιμόνης Ζαφειροπούλου – το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, την ΕΡΤ, την ΕΤ-3 και το Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, τη Βιβλιοθήκη της Βουλής, συλλόγων πολιτικών προσφύγων αλλά και από τα προσωπικά αρχεία ιστορικών της περιόδου και πολιτικών προσφύγων.
Το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου βρίσκει την Ελλάδα σε τραγική κατάσταση. Οι ανθρώπινες απώλειες και οι υλικές καταστροφές από την εμφύλια σύγκρουση του 1946-1949 έρχονται να επισωρευθούν σε εκείνες των χρόνων του Πολέμου και της Κατοχής. Μία από τις δραματικότερες επιπτώσεις του Εμφυλίου Πολέμου είναι και η οδύσσεια των χιλιάδων ανθρώπων στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μέχρι και την Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. Πτυχές της πορείας αυτού του εκπατρισμένου –για περισσότερο από 30 χρόνια– ελληνισμού και των κοινοτήτων που δημιούργησε, παρουσιάζει η έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής.
Η έκθεση, χρησιμοποιώντας υλικό από πολλές πηγές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό –υλικό των ίδιων των προσφύγων, των οργανώσεών τους, όσο και του επίσημου κράτους–, προβάλλει συγκεκριμένους θεματικούς άξονες που αφορούν τη διαβίωσή τους στις χώρες εγκατάστασης. Εισαγωγικά, παρατίθεται υλικό από την αναχώρηση και το ταξίδι προς τις χώρες υποδοχής. Ακολουθεί μια μεγάλη ενότητα που αναφέρεται στην εγκατάσταση των πολιτικών προσφύγων στις χώρες υποδοχής. Η εγκατάσταση σε περιβάλλοντα εντελώς διαφορετικά –από το κλίμα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού «εκ του μηδενός» στην Ανατολική Γερμανία, μέχρι το κεντρο-ασιατικό κοινωνικό κλίμα της Τασκένδης χρωματιζόταν από τα κοινά αισθήματα και τις εμπειρίες των προσφύγων: την αίσθηση του ξεριζωμού, την αγωνία της καθημερινής επιβίωσης.
Ο επόμενος, δεύτερος, θεματικός άξονας αφορά την εκπαίδευση, τομέα κομβικό στην προσπάθεια των πολιτικών προσφύγων να διαφυλάξουν την εθνική τους ταυτότητα. Παρουσιάζονται ελληνικά σχολικά εγχειρίδια με χαρακτηριστική έμφαση στα γνωστικά αντικείμενα της ελληνικής γλώσσας και της ιστορίας –καθώς και αρχειακό και φωτογραφικό υλικό από σχολικές εκδηλώσεις. Παράλληλα, όμως, η ένταξη –ειδικά των νέων μελών των προσφυγικών κοινοτήτων– στην εκπαιδευτική διαδικασία (επιστημονική ή τεχνική) αποτελούσε ουσιώδες μέρος της προσπάθειας για συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και για πλήρη συμμετοχή στην παραγωγική διαδικασία των χωρών υποδοχής.
Η καθημερινότητα συγκροτεί τον τρίτο θεματικό άξονα της έκθεσης. Πρόκειται κατεξοχήν για την ενότητα που αφορά την πολλαπλότητα της εμπειρίας σε επίπεδο συλλογικό και ατομικό: αθλητικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, εργασία στα εργοστάσια και στα χωράφια, εορτασμοί της εθνικής επετείου, εκδρομές και κοινωνικές δράσεις.
Τέταρτον, η πνευματική παραγωγή των προσφυγικών κοινοτήτων, πεδίο στο οποίο άλλωστε έχει γίνει ήδη πλούσια έρευνα, αποτελεί έναν ακόμη μείζονος σημασίας άξονα της παρουσίας τους στις χώρες υποδοχής. Περιγράφονται η πλούσια εκδοτική δραστηριότητα στην ελληνική γλώσσα –δοκίμια, λογοτεχνία, περιοδικά–, η ανάδειξη σειράς πνευματικών ανθρώπων, η θεατρική παραγωγή και οι παραστάσεις. Παράλληλα, αναφέρεται ο προσφυγικός Τύπος και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα»/«Η Φωνή της Αλήθειας».
Η πέμπτη, τελευταία, θεματική της έκθεσης είναι αφιερωμένη στην πιο συγκινητική όψη της ζωής των πολιτικών προσφύγων: αφορά τη σχέση τους με την πατρίδα. Παρουσιάζεται μέρος της αλληλογραφίας τους με τους συγγενείς τους στην Ελλάδα, που έχει εντοπιστεί σε διάφορες αρχειακές πηγές. Η έμφαση, ωστόσο, δίνεται πρώτιστα στην επάνοδο στην Ελλάδα, από τους περιορισμένους επαναπατρισμούς των πρώτων μετεμφυλιακών χρόνων της δεκαετίας του 1950 έως τα μεγαλύτερα “κύματα” στις επόμενες δεκαετίες μέχρι και τον εκτεταμένο επαναπατρισμό κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο. Η επιστροφή στην πατρίδα αποκατέστησε την επαφή που είχε χαθεί μέσα στις οδύνες του Εμφυλίου Πολέμου, και έτσι “έκλεισε” το τραυματικό αυτό κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ωστόσο, τα τεκμήρια παραμένουν, για να αποτελέσουν αντικείμενο επιστημονικής μελέτης από τους ειδικούς, αλλά και μνήμης και προβληματισμού των επόμενων γενεών.
Info
Διάρκεια έκθεσης: έως 22 Μαρτίου 2013.
Παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο (Γενί Τζαμί), Αρχαιολογικού Μουσείου 30.
Τηλέφωνο: 2310 857978.
Πληροφορίες για ξεναγήσεις: 2310 425531.
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως Κυριακή 10:00 έως 18:00.