Πρωτοβουλία καθηγητών Μ.Ε. Μαγνησίας – Πρόταση Διόρθωσης του βιβλίου ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ

ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ

Στις σελ. 12-13:Στο κεφάλαιο «Οι επιδράσεις των εφαρμογών της βιολογίας στην ποιότητα της ζωής των ανθρώπων»:
Το κείμενο του κεφαλαίου από το σημείο: Οι έρευνες αυτές έχουν… μέχρι και το τέλος να αντικατασταθεί από το ακόλουθο κείμενο:
Κατ άλλους έχουν υπερεκτιμηθεί τα αποτελέσματά τους και μπορούν να οδηγήσουν σε μη αντιστρεπτούς κινδύνους για την κοινωνία και το περιβάλλον. Επισημαίνουν ότι η παρέμβαση σε μια φυσική διεργασία και η δημιουργία νέων οργανισμών που θα μπουν στην τροφική αλυσίδα των ανθρώπων και των ζώων, προκαλούν μια σειρά από αλυσιδωτές αντιδράσεις, των οποίων οι συνέπειες δεν έχουν ακόμη μελετηθεί διεξοδικά. Επίσης ότι τέτοιες έρευνες δεν μπορούν ουσιαστικά να ελεγχθούν από ανεξάρτητους ερευνητές, αφού γίνονται κυρίως στα εργαστήρια των εταιρειών βιοτεχνολογίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολύ λίγες έρευνες που να μελετούν την ασφάλεια των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων έχουν δημοσιευτεί.

Στην παράγραφο: «Ας σκεφθούμε» μετά το τέλος της ερωτηματικής πρότασης «…και του φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα;», να προστεθεί και η ερώτηση «Μπορεί να επιτρέπεται στην επιστήμη και την τεχνολογία να υλοποιεί και έξω από το εργαστήριο(στη φύση και τον άνθρωπο) ότι μπορεί να κάνει μέσα σε αυτό; Επιτρέπεται οι εταιρείες, ενώ χρησιμοποιούν γενετικό υλικό από την παγκόσμια κληρονομιά( που επί χιλιετίες βελτίωναν οι ανώνυμοι καλλιεργητές), να το μετατρέπουν στη συνέχεια(μετά από γενετική τροποποίηση) σε εταιρική ιδιοκτησία;»

Στις σελ. 121-124:
Η παράγραφος 6.2 να αντικατασταθεί από το παρακάτω περιεχόμενο:

Παρ.6.2: Γενετική μηχανική και βιοτεχνολογία

Α) Προσχεδιασμένα φυτά και ζώα;

Η γενετική μηχανική είναι το σύνολο των τεχνικών που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να επέμβει στο γενετικό υλικό των κυττάρων και κατ’ επέκταση των οργανισμών. Έχοντας αποκτήσει τη δυνατότητα να ανασυνδυάζει το DNA μπορεί να απομονώνει, να αποκόβει και μεταφέρει γονίδια από έναν οργανισμό «δότη» σε κάποιον άλλο οργανισμό «δέκτη». Αυτό μπορεί να γίνεται και ανάμεσα σε άσχετους μεταξύ τους οργανισμούς, ξεπερνώντας τους φραγμούς που βάζει η φύση, που δεν επιτρέπει γενικά ανταλλαγή γενετικού υλικού μεταξύ μη κοντινών στην εξέλιξη ειδών. Αυτή η μεταφορά επιτυγχάνεται με τη βοήθεια άλλων βακτηρίων ή ιών που παίζουν το ρόλο του «ταξί». Έτσι έχουμε την παραγωγή ενός νέου διαγονιδιακού ή γενετικά τροποποιημένου φυτού ή ζώου, που μπορεί να περιέχει γονίδια από ιούς, βακτήρια ή άλλα άσχετα με αυτό φυτά ή ζώα. Για παράδειγμα γενετικά τροποποιημένες ντομάτες, πατάτες ή φράουλες μπορούν να περιέχουν γονίδια της «αντιπαγωτικής» πρωτεΐνης( anti-freeze protein) ενός ψαριού, της γλώσσας.

Σε ποντίκια έχουν εμφυτευτεί γονίδια αυξητικής ορμόνης από αρουραίους με αποτέλεσμα να αναπτυχθούν γ.τ ποντίκια με διπλάσιο βάρος από τα κανονικά. Σε χοίρους έχει εμφυτευτεί το γονίδιο της ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης με αποτέλεσμα την γρήγορη ανάπτυξή τους, που όμως οδηγεί ταυτόχρονα και σε μεγάλη επιβάρυνση του σκελετού τους, που δε μπορεί να σηκώσει το υπέρμετρο βάρος. Μπορεί επίσης να μπλοκαρισθεί και η λειτουργία ανεπιθύμητων γονιδίων, όπως της ωρίμανσης στη ντομάτα, ώστε να διατηρείται «φρέσκια» για μεγάλο χρονικό διάστημα ώσπου να φθάσει στον καταναλωτή, όμως αμφισβητείται η θρεπτική της αξία ή η γεύση της.

Οι γενετιστές επιστήμονες των εργαστηρίων των εταιρειών βιοτεχνολογίας, ελπίζουν και πιστεύουν ότι τα νέα γ.τ. φυτά και ζώα θα έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα σε σχέση με τα μη γ.τ.. Άλλοι όμως επιστήμονες πιστεύουν ότι το ξένο γενετικό υλικό πηγαίνει και ενσωματώνεται τυχαία στο γονιδίωμα του κυττάρου «δέκτη». Αυτό εμπεριέχει τον κίνδυνο να διαταράξει την γενετική λειτουργία αυτού του κυττάρου και να υπάρξουν μαζί με τα επιθυμητά και μη επιθυμητά αποτελέσματα. Μάλιστα αν αυτά δεν παρατηρηθούν κατά το πειραματικό στάδιο και εκφραστούν έξω στη φύση, τότε θα είναι αργά και το καινούργιο είδος δεν θα μπορεί να αποσυρθεί έγκαιρα.

Επίσης επειδή η μεταφορά συνδέεται και με κάποιο γονίδιο αντίστασης σε κάποιο αντιβιοτικό, η κατανάλωση τέτοιων προϊόντων από τον άνθρωπο μπορεί να οδηγήσει σε αχρήστευση της δράσης στο σώμα του των αντίστοιχων αντιβιοτικών. Με αυτή την έννοια η γενετική μηχανική χαρακτηρίζεται από «επιστημονική αβεβαιότητα» και η κοινωνία πρέπει να εφαρμόζει την «αρχή της προφύλαξης» και να μη επιτρέπει την είσοδο των γ.τ.ο. στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα προτού αποδειχθεί ότι είναι τελείως ακίνδυνα.

Τα πρώτα γνωστά γεωργικά φυτά, που έχουν ήδη καλλιεργηθεί και διακινούνται στο εμπόριο, κύρια στις Η.Π.Α., Αργεντινή και Καναδά, είναι η σόγια, το καλαμπόκι, το βαμβάκι, η ελαιοκράμβη, ενώ υπάρχουν και γ.τ. μικροοργανισμοί (ιδίως βακτήρια) καθώς και ζώα ή ψάρια.

Τα επιχειρήματα των εταιρειών:

• Οι γ.τ. ποικιλίες είναι ανθεκτικές σε διάφορα έντομα και μικροοργανισμούς, με αποτέλεσμα οι καλλιέργειες να έχουν μεγαλύτερη απόδοση και να μη κινδυνεύει η σοδειά
• Δεν χρειάζονται φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα με αποτέλεσμα να είναι φιλικότερες στο περιβάλλον από τις συμβατικές(υβριδικές) ποικιλίες. Τα προϊόντα τους έχουν πλεονεκτήματα για την ανθρώπινη υγεία( π.χ. περισσότερες βιταμίνες).
• Υπάρχει μικρότερο κόστος και έτσι χαμηλότερες τιμές για τον καταναλωτή με αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη απόδοση, να δίνουν λύσεις σε πολλά κοινωνικά προβλήματα, όπως αυτά του υποσιτισμού.

Τα επιχειρήματα των επικριτών:

• «Υπάρχουν έρευνες στους γ.τ.ο. που δεν αποκλείουν την πρόκληση αλλεργιών , την αύξηση της αντίστασης μικροβίων στα αντιβιοτικά ή της παραγωγής τοξικών ουσιών εξαιτίας τους[…] Ο ανταγωνισμός των φυσικών με τους γ.τ. οργανισμούς μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την εξαφάνιση των φυσικών ειδών[…] σε περίπτωση λάθους δεν υπάρχει διαδικασία απόσυρσης ή ανάκλησής τους απ‘ το περιβάλλον ». (Ιατρικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης). Υπάρχει κίνδυνος για την υγεία των καταναλωτών, όπως δείχνει το παράδειγμα της γ.τ. τρυπτοφάνης (αμινοξύ για διαιτητική χρήση) της εταιρείας Showa Denko, που προκάλεσε 37 θανάτους και πάνω από 1500 σοβαρά ασθενείς(Δ. Κουρέτας: Μεταλλαγμένα Προϊόντα).

• Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η αύξηση της παραγωγής σε πολλές περιπτώσεις δεν ήρθε, η μείωση των ζιζανιοκτόνων και των εντομοκτόνων δεν επιτεύχθηκε(αντίθετα μερικές φορές αυξάνεται μέχρι και 2,3 φορές: σε μελέτη του Charles M. Benbrook, PhD.,στην ιστοσελίδα http://www.biotech-info.net/lessons_learned.pdf ). Έρευνες (στη Βρετανία) έδειξαν ότι οι καλλιέργειες γ.τ. ποικιλιών είναι καταστροφικές για τη βιοποικιλότητα(μέχρι και 5 φορές παραπάνω από τις συμβατικές), επιμολύνουν τις άλλες καλλιέργειες(έρευνα της NAFTA στο Μεξικό) , ενώ κάποιες είναι εν δυνάμει επικίνδυνες και για τους ανθρώπους, αφού είναι επικίνδυνες για τα πειραματόζωα(π.χ. τοξικότητα στο συκώτι και τα νεφρά των ποντικών από το καλαμπόκι ΜΟΝ863: μελέτη ομάδας Γάλλων επιστημόνων CRIIGEN).

• Όσον αφορά στη μείωση των τιμών και την εξάλειψη του υποσιτισμού, το πρόβλημα δεν είναι ζήτημα παραγωγής αλλά κύρια ανισοκατανομής της τροφής και ύπαρξης της φτώχειας. Γιατί σήμερα παράγεται παγκοσμίως τροφή ικανή να θρέψει 12 δις ανθρώπους(δηλ διπλάσιους από τους σημερινούς σύμφωνα με έρευνα του Ο.Η.Ε

Παρατήρηση: Η φωτογραφία της σελ.124 να βγει γιατί χωρίς σχόλια στη λεζάντα, προωθεί την υπεροχή των γ.τ. ντοματών και όπως γνωρίζουμε η εικόνα μένει στη μνήμη των μαθητών.

Β) Γ.τ. φάρμακα- γονιδιακή θεραπεία
Γίνεται προσπάθεια η βιοτεχνολογία να εφαρμοσθεί και στον τομέα της Ιατρικής με τη δημιουργία γενετικών φαρμάκων και τη χρήση της γονιδιακής θεραπείας για τη «διόρθωση» γενετικής βλάβης στον οργανισμό. Οι εφαρμογές της αντιμετωπίζονται με μεγάλη ελπίδα.

Χαρακτηριστική περίπτωση ο σακχαρώδης διαβήτης, που εξελίσσεται σε ασθένεια του δυτικού πολιτισμού, λόγω βασικά της διατροφής, που οδηγεί μακροπρόθεσμα στην κατάρρευση του μεταβολισμού της Ινσουλίνης στο ανθρώπινο σώμα. Η ασθένεια μπορεί να αντιμετωπισθεί προληπτικά με αλλαγή του διατροφικού μοντέλου. Για τους ήδη όμως ασθενείς χρειάζεται μεγάλη παραγωγή ινσουλίνης, που μέχρι πρόσφατα την παίρναμε από το πάγκρεας των βοοειδών και των χοίρων, μετά τη σφαγή τους. Σήμερα οι φαρμακοβιομηχανίες παράγουν την ινσουλίνη και από γ.τ. βακτήρια, στα οποία έχουν εισαχθεί γονίδια που είναι υπεύθυνα για τη παραγωγή της ανθρώπινης ινσουλίνης(όπως όμως υπήρχαν παρενέργειες από την ινσουλίνη των βοοειδών και των χοίρων, έτσι υπάρχουν και πολλές αναφορές για παρενέργειες από τη γ.τ. όπως π.χ. από τη Βρετανική εταιρεία διαβητικών).

Με τον ίδιο τρόπο, τα τελευταία χρόνια, πάνω από 1300 εταιρείες βιοτεχνολογίας παράγουν πολλές άλλες πρωτεΐνες και εμβόλια που χρησιμοποιούνται για ιατρικούς ή εμπορικούς σκοπούς( π.χ. Ιντερφερόνη, Ερυθροποιητίνη ή εμβόλιο για ηπατίτιδες κ.λ.π), χωρίς όμως στις περισσότερες περιπτώσεις να έχουν ελεγχθεί οι επιπτώσεις τους από ανεξάρτητες έρευνες.

Επίσης, με τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, επικρατεί η άποψη ότι κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό και ιδιότητα μπορεί να αναχθεί σε ένα αντίστοιχο γονίδιο και ότι κάποια «ασυνήθιστα» γονίδια είναι υπεύθυνα για συγκεκριμένες ασθένειες. Έτσι εντοπίζοντάς τα θα μπορούσε να γίνει διάγνωση για τις ασθένειες αυτές, καθώς και πρόγνωση για το αν ο εξεταζόμενος θα ασθενήσει στο μέλλον. Μετά τη διάγνωση μπορεί να ακολουθήσει γονιδιακή θεραπεία με εισαγωγή φυσιολογικού γονιδίου στον ασθενή.

Οι επικριτές όμως επιστήμονες υποστηρίζουν κατ αρχήν ότι «μια χαρτογράφηση του γονιδιώματος δεν είναι παρά ένας χάρτης και τίποτε παραπάνω». Υπάρχουν πολλά κενά και χρειάζεται «αποκρυπτογράφηση». Εξάλλου τα γονίδια δεν είναι τα μοναδικά εργαλεία που χρησιμοποιεί η φύση για να διατηρεί και να εξελίσσει τη ζωή». Ιδιαίτερα στα ανώτερα θηλαστικά τα χαρακτηριστικά τους είναι αποτέλεσμα πολλών συνδυασμών και ομάδων γονιδίων. Γι αυτό και οι εφαρμογές της γονιδιακής θεραπείας είναι πολύ περιορισμένες και η επιτυχία τους όχι πάντα εξασφαλισμένη, λόγω της ύπαρξης επιπλοκών.

Γ) Κλωνοποιημένος ή προσχεδιασμένος άνθρωπος;

Το 1996 δημιουργήθηκε στο Ινστιτούτο Roslin, στη Σκοτία η «Ντόλι»,το πρώτο πρόβατο που προήλθε από κλωνοποίηση σωματικού κυττάρου από ενήλικο άτομο. Η Ντόλι πέθανε το Φεβρουάριο του 2003 από πνευμονική ασθένεια και αφού είχε παρουσιάσει συμπτώματα γήρανσης. Στο θάνατό της δεν αποδόθηκε τόση σημασία, όση στη δημιουργία της.
Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση του ίδιου του ανθρώπου δεν γίνεται αποδεκτή και δεν επιτρέπεται προς το παρόν.

Οι προσπάθειες σήμερα συνεχίζονται στον τομέα της θεραπευτικής κλωνοποίησης και υπάρχουν ερευνητές γενετιστές ,που υπόσχονται ότι θα θεραπεύσουν στο μέλλον ασθένειες χρησιμοποιώντας θεραπευτικούς κλώνους, από τους οποίους θα εξασφαλίζουν «ανταλλακτικά»για τα διάφορα ανθρώπινα όργανα.

Μπαίνουν όμως ερωτήματα από τη μεριά της Βιοηθικής: είναι θεμιτό ηθικά να θανατώνονται ανθρώπινα έμβρυα, μόνο και μόνο για να τους αφαιρούνται κύτταρα, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν σαν «ανταλλακτικά» για τα όργανα άλλων ανθρώπων; Τι είναι ένας τέτοιος κλώνος; Η βιοτεχνολογία και η γενετική μηχανική αφορά και στις εξής παρεμβάσεις της Ιατρικής στον άνθρωπο : προγενετική διαγνωστική, προγραμματισμός εμβρύου και γενετικά τεστ.

Προτού γεννηθεί το μωρό ερευνάται από τους γιατρούς αν αυτό θα είναι υγιές ή πρόκειται να έχει κάποια ανίατη ασθένεια. Τα τελευταία χρόνια , σχεδόν όλες αυτές οι εξετάσεις στηρίζονται στα γονίδια. Έχουν ερευνηθεί μερικές εκατοντάδες γονίδια και για πολλά από αυτά έχουν παρασκευασθεί αντίστοιχα τέστ. Όταν διαπιστωθεί κάποιο «ασυνήθιστο» γονίδιο, γίνεται διάγνωση για κάποια ενδεχόμενη μελλοντική ασθένεια.

Μερικοί γενετιστές επιστήμονες προφητεύουν ότι σύντομα θα είναι σε θέση να «παράγουν» μωρά κατά παραγγελία των γονιών τους . Υποστηρίζουν ότι οι γνώσεις τους για τα πολυσύνθετα συστήματα της ζωής θα πάρουν τέτοιες διαστάσεις, που και ο άνθρωπος θα μετατραπεί σε «διαφανές» βιολογικά ον. Με ανασυνδυασμό του DNA , όχι μόνο θα αντιμετωπίζονται τα διάφορα ελαττώματα αλλά και θα προγραμματίζονται επιθυμητά χαρακτηριστικά και ιδιότητες του ατόμου. Άλλοι όμως, αμφισβητούν ότι είναι δυνατόν να διαπιστώνεται εκ των προτέρων, αν ένας άνθρωπος θα αρρωστήσει σίγουρα από κάποια ασθένεια ή θα έχει σίγουρα κάποιο χαρακτηριστικό. Γιατί τα γονίδια μπορεί να είναι αιτία για μια ασθένεια ή ένα χαρακτηριστικό, αλλά δεν είναι και η μοναδική αιτία ( ικανή αλλά όχι αναγκαία συνθήκη). Υπάρχουν εξίσου ,αν όχι πιο σημαντικές, περιβαλλοντικές και ψυχοσωματικές αιτίες για την ίδια ασθένεια. Εξάλλου για τις περισσότερες ασθένειες ή χαρακτηριστικά υπάρχουν και περισσότερες από μια αιτίες.

Ερωτήματα για συζήτηση με τους μαθητές:

1.Πώς θα ήταν ο κόσμος μας ,αν δεν υπήρχαν καθόλου ανάπηροι και ήμασταν όλοι σαν τα μοντέλα των διαφημίσεων;
2.Είναι δυνατό να περάσουν όλα τα παιδιά του κόσμου π.χ. από προγενετικό έλεγχο;
3.Τι σημαίνει για υγιείς ανθρώπους να ξέρουν, μετά από ένα γενετικό τεστ ότι θα θεωρούνται πια άρρωστοι, μόνο και μόνο επειδή πιθανά, κάποτε στο μέλλον, μπορεί να αρρωστήσουν;
4.Ενώσεις Αναπήρων απαιτούν το σεβασμό στο δικαίωμα της «μη γνώσης», διότι σχεδόν πάντα οι πιθανά «μελλοντικοί» ασθενείς αφήνονται μόνοι με την τύχη τους. Ποια η γνώμη σας για «το δικαίωμα της μη γνώσης»;
5.Στην Αγγλία οι ενώσεις εργοδοτών απαιτούν να γίνονται υποχρεωτικά τα γεν. τεστ στους εργαζόμενούς τους. Τα θέλουν επίσης οι ασφαλιστικές εταιρίες υγείας. Για ποιο λόγο το κάνουν;
6.Πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτές οι εξελίξεις στο πεδίο της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής μας οδηγούν προς μια «νέα ευγονική» και ένα νέου τύπου Άουσβιτς ή Καιάδα. Ποια είναι η γνώμη σας;

Πρωτοβουλία καθηγητών Μ.Ε. Μαγνησίας