Το φαινόμενο του θερμοκηπίου και οι αλλαγές στο κλίμα

1) Περιγραφή του φαινομένου

α) το φυσικό θερμοκήπιο:
Η ατμόσφαιρα της γης με τη χημική σύσταση που έχει λειτουργεί όπως και το γυάλινο ή πλαστικό κάλυμμα του θερμοκηπίου, που χρησιμοποιούν οι αγρότες. Αφήνει δηλαδή την ηλιακή ακτινοβολία να περάσει προς την επιφάνεια της γης, αλλά δεν αφήνει τη γήινη ακτινοβολία να φύγει προς το διάστημα, εκτός από ένα μέρος της. Έτσι, όπως και στο θερμοκήπιο, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης είναι μεγαλύτερη απ` ότι θα ήταν χωρίς την ατμόσφαιρα.

Αυτό είναι το «φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου», που εξασφαλίζει μια μέση θερμοκρασία για τη γη περίπου στους 15ο C (αν δεν είχε τη συγκεκριμένη ατμόσφαιρα η μέση της θερμοκρασία της θα ήταν περίπου –23ο C). Στη φυσική ατμόσφαιρα το ρόλο του καλύμματος το παίζουν εκείνα τα συστατικά της που έχουν μεγάλο μοριακό βάρος, όπως οι υδρατμοί , το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και άλλα (σχ.1).

β) το τεχνητό θερμοκήπιο:

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, με την ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών, δεν έχουμε πια φυσική ατμόσφαιρα, αφού σ` αυτήν καταλήγουν όλα τα υποπροϊόντα των καύσεων των ορυκτών καυσίμων (κύρια κάρβουνο και πετρέλαιο), των οποίων έγινε ευρεία χρήση. Έτσι και το CO2 και τα άλλα στοιχεία αυξάνουν συνεχώς στην ατμόσφαιρα Στο σχ.2 έχουμε την περιεκτικότητα του CO2 στην ατμόσφαιρα σε ppm από το 1860 μέχρι το 2050, όπου σύμφωνα με το II ASA (Διεθνές Ινστιτούτο Ανάλυσης Συστημάτων) η περιεκτικότητά του θα διπλασιασθεί.

Προστίθενται επίσης και εντελώς καινούργιες, παραγόμενες από τον άνθρωπο, ενώσεις που συμμετέχουν στο «Θερμοκήπιο» (π.χ. φθοροχλωράνθρακες). Έτσι εντείνεται η «θερμοκηπιακή» δραστηριότητα της ατμόσφαιρας και μιλάμε πια για το ανθρωπογενές «τεχνητό θερμοκήπιο».

2) Οι συνέπειες του «θερμοκηπίου»

Το αρχικό αποτέλεσμα είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα κοντά στην επιφάνεια της γης. Αυτό έχει διαπιστωθεί ήδη. Για το διάστημα π.χ.1880-1988 υπήρχε μια αύξηση της τάξης 0,7 οC. Το έτος 2000 η μέση θερμοκρασία ήταν 0,32 οC ψηλότερη από τον μέσο όρο του διαστήματος 1961-1990, ενώ η δεκαετία του `90 ήταν η πιο θερμή από τότε που υπάρχουν μετρήσεις της. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για τις κλιματολογικές αλλαγές (IPCC) υπολόγισε ότι η θερμοκρασία της γης θα αυξηθεί από 3 έως 6 βαθμούς Κελσίου τα επόμενα 100 χρόνια. Άλλα μοντέλα προβλέπουν ότι μέχρι το 2050 (χρονιά που το διοξείδιο του άνθρακα θα διπλασιασθεί στην ατμόσφαιρα αν συνεχισθούν οι ίδιοι ρυθμοί έκλυσής του) η θερμοκρασία θα αυξηθεί μέχρι και 5,5ο C.

Το δεύτερο σημαντικότερο αποτέλεσμα θα είναι το ανέβασμα της στάθμης των θαλασσών και λόγω διαστολής του νερού(3/4 της επιφάνειας της γης είναι θάλασσα) και λόγω του λιώσιμου των αιώνιων πάγων της στεριάς και της Γροιλανδίας. Τα τελευταία 100 χρόνια έχει ήδη ανέβει η στάθμη της μέχρι 25 εκατοστά. Στην τελευταία «θερμή» περίοδο της Γης, πριν περίπου 120000 χρόνια, όπου η θερμοκρασία ήταν κατά 2 βαθμούς παραπάνω από τη σημερινή, η θάλασσα ήταν κατά 5 έως 7 μέτρα ψηλότερα από σήμερα. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πού θα φθάσει η θάλασσα αν τα επόμενα χρόνια ανέβει έστω και 2 βαθμούς.

Έτσι θα έχουμε κάτω από τη θάλασσα πολλές σημερινές περιοχές στεριάς, όπως τα μεγάλα και εύφορα Δέλτα των ποταμών, τα χαμηλά νησιά του Ειρηνικού, πολλές παραθαλάσσιες πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Μαϊάμι, το Λονδίνο, το Τόκιο, η Σαγκάη, η Βομβάη, το Μπουένος Άιρες, το Λένινγκραντ κ.λ.π. (Για τη χώρα μας προβλέπεται ότι τουλάχιστον ο Θερμαϊκός θα βυθισθεί)

Το τρίτο σημαντικό αποτέλεσμα θα είναι η μεταβολή των κλιματικών ζωνών, κύρια των ζωνών βροχής, η οποία γενικά θα αυξηθεί λόγω της αύξησης της εξάτμισης των νερών, επειδή αυξάνεται η θερμοκρασία. Και αυτή η μεταβολή έχει ήδη αρχίσει και την αντιλαμβανόμαστε τα τελευταία χρόνια. Σε περιοχές του Β. ημισφαιρίου έχουν ενταθεί οι βροχές, ενώ ήδη από τη δεκαετία του`60 παρατηρείται μια σταδιακή μείωση των βροχοπτώσεων σε υποτροπικές και τροπικές περιοχές. Το χαρακτηριστικότερο αυτής της αλλαγής είναι τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Όπου επικρατήσουν ξηρασίες αυτές εντείνονται και σε διάρκεια και στους δείκτες (σχετ. υγρασία, θερμοκρασία κ.λ.π.).Όπου επικρατήσουν βροχές, αυτές πάλι παίρνουν τη μορφή καταιγίδων και «θεομηνιών»(απίθανες ποσότητες νερού σε μικρό χρονικό διάστημα), με αποτέλεσμα πλημμύρες και καταστροφές. Το ίδιο και με τα χιόνια και τον παγετό. Οι τυφώνες, οι κυκλώνες και οι ανεμοθύελλες θα εμφανίζονται όλο και πιο συχνά με μεγαλύτερες ταχύτητες και ενέργειες και φυσικά με καταστροφικότερα αποτελέσματα, γιατί οι θερμοκρασίες του αέρα πάνω από πολλές θαλάσσιες περιοχές θα ξεπερνά τους 26,5 βαθμούς(με τέτοιες θερμοκρασίες πάνω από τη θάλασσα, όπως είναι γνωστό ,αρχίζουν να δημιουργούνται ανεμοστρόβιλοι που εξελίσσονται σε τυφώνες).

3) Οι πρώτες ενδείξεις

Όταν οι πρώτοι επιστήμονες μίλησαν για το «τεχνητό» φαινόμενο του θερμοκηπίου πολλοί λίγοι το έλαβαν υπόψη. Μόνο κάποιοι «τρελοί» Οικολόγοι. Χρόνο με το χρόνο όμως η εξέλιξη φαίνεται καθαρά. Οι ενδείξεις έχουν πολλαπλασιασθεί. Το λιώσιμο των παγετώνων των μεγάλων βουνών έχει ξεκινήσει( έχει παρατηρηθεί για παράδειγμα στις Άλπεις), το ίδιο και της Γροιλανδίας και στο Β. Ατλαντικό έχουν παρατηρηθεί τελευταία τα μεγαλύτερα μέχρι τώρα παγόβουνα. Στην Καραϊβική και τον Ινδικό οι κυκλώνες είναι ισχυρότεροι, καταστροφικότεροι και πιο συχνοί. Όπου δεν υπάρχει υγρασία οι ξηρασίες είναι εντονότερες (έχουμε επομένως ερημοποίηση ,μειωμένες σοδειές και λιμούς )και στην Αφρική η Σαχάρα επεκτείνεται γρηγορότερα προς ανατολάς και νότο. Στα μεσαία πλάτη, από Τουρκία μέχρι και ΗΠΑ ,οι καύσωνες ανυπόφοροι και οι πυρκαγιές ανεξέλεγκτες. Από την άλλη οι πλημμύρες απειλούν όχι μόνο την αγροτική παραγωγή, αλλά και τους ανθρώπους.(Ακόμα και στις «οργανωμένες» κοινωνίες της Κεντρικής Ευρώπης είχαμε πρόσφατα ανθρώπινα ανθρώπινα θύματα και να μη ξεχνάμε τη Νέα Ορλεάνη). Οι ασφαλιστικές εταιρείες υπολόγισαν για παράδειγμα ότι οι ζημιές από καιρικές θεομηνίες τη δεκαετία 1991-2000 ξεπέρασαν τα 400 δισεκατομ. δολ.

Και στη χώρα μας η εξέλιξη είναι φανερή. Ανομβρία και καύσωνες το καλοκαίρι, ασυνήθιστες θερμοκρασίες μερικά διαστήματα το φθινόπωρο και χειμώνα. Όταν επικρατεί ένα καιρικό φαινόμενο, αυτό εντείνεται και δύσκολα αλλάζει. Οι λίγες γενικά βροχές μέχρι τώρα ,έχουν γίνει καταρρακτώδεις με χαλάζι συχνό, πλημμύρες και κατολισθήσεις(π.χ. στις αρχές του φετινού Οκτωβρίου), με αποτέλεσμα καταστροφές στη γεωργική παραγωγή. Το ίδιο έχουμε αντίστοιχα το χειμώνα με τα χιόνια και τον παγετό.

Το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) εξηγεί: «Τα μη κανονικά σε ένταση και ύψος κατακρημνίσματα, από υψηλές και απότομες βροχοπτώσεις, από τις χιονοπτώσεις και τον παγετό, καθώς και οι κατολισθητικές κινήσεις προκαλούνται κυρίως από τις δραστηριότητες του ανθρώπου». Ο καθηγητής της χημείας της ατμόσφαιρας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου κ. Ραψωμανίκης , σε συνεργασία με άλλα ευρωπαϊκά Ινστιτούτα, λαμβάνοντας υπόψη το φαινόμενο του Θερμοκηπίου, έχει αναπτύξει ένα μοντέλο για την εξέλιξη του κλίματος της χώρας τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με το οποίο περιμένει μέχρι το 2010 αύξηση των βροχών και των χιονιών ενώ αντίθετα μέχρι το 2017 αύξηση των ξηρασιών (θα έχουμε περιοδικό φαινόμενο με περίοδο 14 χρόνων, 7 χρόνια βροχές και 7 χρόνια ξηρασία χονδρικά).

Επίσης έχουμε ήδη αλλαγές και στην ελληνική χλωρίδα. Πολλά από τα σπάνια είδη δεν αντέχουν την ξηρασία και ή μειώνονται ή «μεταναστεύουν» βόρεια (π.χ. Ορχεοειδή, ενδημικά). Τα έντομα, κυρίως τα ωφέλιμα, μειώνονται δραστικά. Επίσης πολλά θηλαστικά της πανίδας μετακινούνται βόρεια. Από μελέτες σε είδη άγριας ζωής φαίνεται ότι τα τελευταία 30 χρόνια υπάρχει αλλαγή και στο χρόνο παραγωγής τους( σε άλλα νωρίτερα και σε άλλα αργότερα από το συνηθισμένο). Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης, υπάρχει ακόμα και αλλαγή στη σύσταση των ελληνικών λιμνών.

4) Οι ενδείξεις για την Βιόσφαιρα και τον άνθρωπο

Μεταξύ 1960-2000 διαπιστώνεται μια αυξανόμενη συχνότητα και ένα αυξανόμενο μέγεθος των πολύ μεγάλων φυσικών καταστροφών, που φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:

Χρονική Περίοδος	Αριθμός πολύ μεγάλων Φυσικών καταστροφών	Ζημιές (σε δις. δολ. σταθερών τιμών του 1999)
1960-69	27	71,1
1970-79	47	127,8
1980-89	63	198,6
1990-99	98	608,5

Πηγή: Globalisierung und Gerechtigkeit, Richard Gerster.

Το έτος 1999 ειδικά οι Ελβετικές Ασφάλειες (Swiss Re) κατέγραψαν 326 μεγάλες καταστροφές στον πλανήτη. Σε αυτά τα στοιχεία συμπεριλαμβάνονται βέβαια και οι σεισμοί ,που είναι φαινόμενα της λιθόσφαιρας και δεν έχουν σχέση με το κλίμα.. Όμως το συμπέρασμα που προαναφέραμε βγαίνει αβίαστα, αφού και μετά το 2000 είχαμε μια τέτοια αύξηση (οι απώλειες π.χ. των ασφαλιστικών εταιρειών των ΗΠΑ λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων ανήλθαν από τα 10 δις. δολ. περίπου το 2000, στα 70 δις. δολ. το 2005, όπως φαίνεται από αντίστοιχο διάγραμμα στην Ελευθεροτυπία της 11/11/06).

Έτσι: «Διακόσια εκατομμύρια πρόσφυγες και 5,5 τρισεκατομμύρια Ευρώ, αυτό είναι το τρομακτικό κόστος από την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, σύμφωνα με έκθεση εξέχοντος Βρετανού οικονομολόγου. Με άλλα λόγια, το κλίμα οδηγεί στη φτώχεια και την προσφυγιά.» έγραψαν «τα Νέα» ,τις 31/10/2006, μετά τη δημοσίευση της έκθεσης του Νίκολας Στερν, πρώην επικεφαλής των οικονομολόγων της Παγκόσμιας Τράπεζας, που μελέτησε για λογαριασμό της βρετανικής κυβέρνησης τις οικονομικές συνέπειες που θα έχει η άνοδος της θερμοκρασίας έως το έτος 2050. Ο ίδιος ο Μπλέρ τόνισε πως οι επιστημονικές αποδείξεις ότι η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλείται από τα αέρια του θερμοκηπίου «είναι τώρα συντριπτικές και δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι συνέπειες για τον πλανήτη μας θα είναι κυριολεκτικά καταστροφικές» στο κοντινό μέλλον.

Στην ίδια έκθεση προβλέπεται ότι πολλά οικοσυστήματα θα καταρρεύσουν, όπως το τροπικό δάσος του Αμαζονίου και τα οικοσυστήματα των κοραλλιογενών υφάλων, ή δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν τη σημερινή μορφή τους, ενώ πάρα πολλά είδη θα εξαφανισθούν, γιατί δεν θα μπορέσουν να προσαρμοστούν.

Από μελέτη που έχει χρηματοδοτήσει Ε.Ε βγήκε το συμπέρασμα ότι ο Ευρωπαϊκός Νότος σε λίγες δεκαετίες θα φλέγεται και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα ενταθούν.

Στην Ελλάδα από 2020-2080 θα επικρατήσουν συνθήκες Σαχάρας, ενώ η Σκανδιναβία θα γίνει το νέο θέρετρο των μελλοντικών τουριστών. Στην Κεντρική Ευρώπη θα υπάρχουν συχνές- πυκνές χιονοπτώσεις και η ζωή θα είναι επικίνδυνη λόγω καταιγίδων, πλημμυρών και ανεμοθυελλών.

Βέβαια στην εξέλιξη της Ιστορίας της Γης είχαμε μεταβολές της θερμοκρασίας της («θερμές» περίοδοι εναλλάσσονταν με περιόδους «παγετώνων»). Όμως αυτές οι μεταβολές καθώς και τα επακόλουθά τους στο κλίμα γινόταν σιγά-σιγά στη διάρκεια πολλών αιώνων .Η σημερινή μεταβολή, απ’ τη σκοπιά της μεγάλης χρονικής διάρκειας της φυσικής εξέλιξης, είναι σα να γίνεται πολύ απότομα, σε μια μόνο στιγμή. Αυτός θα είναι ο λόγος για τον οποίο δεν θα αντέξουν τα περισσότερα οικοσυστήματα, γιατί στην ουσία θα πρόκειται για κλιματική καταστροφή.

4) Οι πρωταίτιοι

Η συμμετοχή των «αερίων του θερμοκηπίου» στη διαμόρφωση του φαινομένου είναι η παρακάτω:

CO2	CH4	O3	N2O	H2	Φ.Χ.Α.
50%	19%	8%	4%	2%	17%

Πηγή: Ozonloch und Treibhaueffekt, rororo aktuel.
Όπου:
CO2: διοξείδιο του άνθρακα
CH4: μεθάνιο
Ο3: όζον της τροπόσφαιρας (όχι της στρατόσφαιρας που μειώνεται)
Ν2Ο: υποξείδιο του αζώτου
Η2: υδρογόνο και
Φ.Χ.Α.: φθοροχλωράνθρακες.

Αυτά τα αέρια παράγονται από τις διάφορες δραστηριότητες του ανθρώπου. Η συμμετοχή του κάθε κλάδου οικονομικής δραστηριότητας στις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο για το έτος π.χ. 2000 φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

ΚΛΑΔΟΣ	ΠΟΣΟΣΤΟ %
Εργοστάσια Ηλεκτρικού Ρεύματος	24
Πυρκαγιές-Αποψίλωση δασών *	18
Βιομηχανία	14
Γεωργία	14
Συγκοινωνία	14
Θέρμανση	8
Σκουπίδια-Απόβλητα	3
Υπόλοιπες Πηγές	5

Πηγή: Der Spiegel Nr 45/6.11.06

Αυτό που έχει συμβεί στα επόμενα χρόνια είναι ότι έχει αυξηθεί η Αυτοκίνηση, οποία υπολογίζεται πλέον σε πλανητικό επίπεδο ότι συμμετέχει σε ποσοστό 18%, ενώ τεράστια αύξηση έχουμε στα αεροπορικά ταξίδια (ένα αεροπορικό ταξίδι εκπέμπει 10πλάσια ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα, από ένα αντίστοιχης απόστασης ταξίδι με το τραίνο).

* Η καταστροφή των δασών (τα τελευταία 5 χρόνια χάθηκαν 37 εκατομμύρια εκτάρια δάσους σε παγκόσμιο επίπεδο) δεν συντελεί μόνο στην αύξηση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα. Έχει και σαν αποτέλεσμα την φυσική μείωση της απορρόφησής του, διότι υπολογίζεται ότι η παγκόσμια δασική βλάστηση απορροφά το 40% των παγκόσμιων εκπομπών του.

Υπάρχει μια πλατιά διαδεδομένη άποψη ότι για το φαινόμενο «είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι». Αυτό οδηγεί κατά κάποιο τρόπο στην αποδοχή και στον μη εντοπισμό των πρωταιτίων. Όταν λέμε βέβαια πρωταίτιους εννοούμε ολόκληρα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καταμερισμού τους, καθώς και τους πολιτικούς εκφραστές τους. Είναι φανερό ότι για να μπορεί να υπάρξει ουσιαστική αντιμετώπιση της επερχόμενης καταστροφής, πρέπει να εντοπισθούν οι κύριοι υπεύθυνοι. Τα «αέρια του θερμοκηπίου» παράγονται βασικά στις βιομηχανικές χώρες και το βασικό θύμα των συνεπειών τους είναι ο λεγόμενος τρίτος κόσμος.

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τις εκπομπές CO2 τη χρονιά του 1996 για τις διάφορες χώρες. Η τελευταία στήλη δείχνει τη μεταβολή σε σχέση με τη χρονιά του 1990:

Χώρες	Ποσότητα σε εκατομ. τόνους ανά έτος	Κατά κεφαλή % ανά έτος	Παγκόσμιο ποσοστό (%)	Μεταβολή 1990-96 (%)
ΗΠΑ	5305	19,7	22,2	9,9
Κίνα	3366	2,8	14,1	40,0
Ρωσία	1581	10,7	6,6	-27,7
Ιαπωνία	1169	9,3	4,9	9,1
Ινδία	998	1,1	4,2	47,7
Γερμανία	862	10,5	3,6	-3,1
Βραζιλία	274	1,7	1,1	34,9

Πηγή: Carbon Dioxide Information Analysis Center, 1999.

Παρατήρηση: Η Ρωσία μείωσε τις εκπομπές ,γιατί λόγω των αλλαγών διαλύθηκε το παραγωγικό της σύστημα αυτό το διάστημα, ενώ μόνο η Γερμανία έχει κάνει προσπάθειες μείωσής τους.

Το 2003 η κατάσταση στις εκπομπές του CO2 σε εκατομ. τόνους ήταν η εξής: ΗΠΑ: 5800, Κίνα: 4150, Ρωσία: 1500, Ιαπωνία: 1230, Ινδία: 1270, Γερμανία: 810.(Καθημερινή 5/11/06)

Οι Δε προβλέψεις για τις αυξήσεις μέχρι το 2025 είναι: ΗΠΑ: 39%, Κίνα: 145%, Ρωσία: 32%, Ιαπωνία: 5%, Ινδία: 95%, Δ. Ευρώπη(συνολικά): 11%, Βραζιλία: 99%.(Der Spiegel Nr 45/6.11.06).

Από τους παραπάνω πίνακες, φαίνεται λοιπόν καθαρά ότι δεν είμαστε όλοι στον ίδιο βαθμό «θύτες» και «θύματα». Μακροπρόθεσμα βέβαια δεν θα υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι. Όλοι θα χάσουμε ,γιατί βρισκόμαστε στο ίδιο «πλοίο», ανεξάρτητα ποιος είναι ο καπετάνιος και ποιοι τραβάνε κουπί. Όταν όμως βυθισθεί το «πλοίο» για ποιους θα υπάρχουν «σωσίβια»;

«Τα αναχώματα και τα μέτρα προστασίας που υπάρχουν μπορούν να αντέξουν άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά ένα μέτρο», δηλώνουν οι υπεύθυνοι των υπηρεσιών για τη Βόρεια Θάλασσα των κρατών της Β. Ευρώπης. Και είναι σα να λένε «Μη σας νοιάζει αν το Μπαγκλαντές(από τα πρώτα μέρη που θα βρεθούν κάτω από τη θάλασσα) θα σκεπασθεί γρηγορότερα. Εμείς μπορούμε να συνεχίσουμε όπως μέχρι τώρα. Έχουμε σωσίβια. Μέχρι να ανέβει και σε μας, έχουμε καιρό».

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου λοιπόν είναι το τίμημα της ευημερίας των λίγων, το οποίο τίμημα θα το πληρώνουν βασικά οι «αδύναμοι» και οι λιγότερο υπεύθυνοι.

5) Τι θα έπρεπε να γίνει πραγματικά και τι προτείνουν οι «πρωταίτιοι»

Από το 1990 η επιτροπή ειδικών του ΟΗΕ προειδοποιούσε ότι για να αποφύγουμε τις συνέπειες του «τεχνητού θερμοκηπίου», απαιτείται μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου στο 60% εκείνης της χρονιάς.

Αυτό θα σήμαινε: μια σειρά από αποφασιστικές αλλαγές στην οικονομία και το μοντέλο ανάπτυξης καθώς και στον τρόπο ζωής, βασικά του «αναπτυγμένου κόσμου». Αυτές οι αλλαγές θα έπρεπε να έχουν στόχο την καθαρότερη και ορθολογικότερη (που να ικανοποιεί ουσιαστικές και όχι καταναλωτικές ανάγκες) παραγωγή, την εξοικονόμηση ενέργειας, την προώθηση των ήπιων – ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, την προώθηση εναλλακτικών τρόπων δόμησης (Βιοκλιματική αρχιτεκτονική). Θα έπρεπε να προωθηθούν εναλλακτικές μεταφορές και εναλλακτικό εμπόριο. Να καταργηθεί π.χ. το εμπόριο του τροπικού ξύλου, ώστε να διασωθεί το τροπικό δάσος που είναι ένας από τους κύριους συντελεστές μείωσης του CO2. (Για να γίνει όμως αυτό θα έπρεπε οι βιομηχανικές χώρες να χαρίσουν τα «χρέη» των τροπικών χωρών, αυτών των τόσο πλούσιων σε πλουτοπαραγωγικές πηγές, αλλά τόσο φτωχών λόγω της στυγνής εκμετάλλευσής τους.). Να υπάρξει αλλαγή στον σχεδιασμό των πόλεων και να περιορισθεί η αυτοκίνηση υπέρ της δημόσιας αντιρρυπαντικής συγκοινωνίας. Να υπάρξει αλλαγή στα μοντέλα κατανάλωσης και γενικά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Όλα αυτά δεν αφορούν μόνο στις γενικότερες πολιτικές των κρατών – πρωταίτιων, αλλά και στην ατομική συμπεριφορά του κάθε καταναλωτή τους.

Χρειάσθηκαν κάποια χρόνια διαπραγματεύσεων για να καταλήξουν το 1997 στην πρώτη διεθνή συμφωνία, το γνωστό «πρωτόκολλο του Κιότο».

Δεν μπορούσαν πια να λένε ότι μπορούμε να συνεχίσουμε όπως μέχρι τώρα, αλλά τι αποφάσισαν; Στην ουσία αυτό. Ότι μπορούμε να συνεχίσουμε. Γιατί τι θα μπορούσε να αλλάξει με την απόφασή τους για μια μέση μείωση μόνο κατά 5% από τα επίπεδα του 1990 και αυτή όχι να γίνει άμεσα , αλλά μέχρι το 2010; Αυτή η συμφωνία, με τα παζαρέματα που έγιναν μεταξύ των πρωτοπόρων της ρύπανσης ,έδειξε τις προθέσεις τους. Δεν υπήρξε βούληση για ουσιαστική λύση. Ήταν απλά ένας χειρισμός της πίεσης που υπήρχε από τις «μη κυβερνητικές οργανώσεις».

Τα μέτρα μάλιστα δεν ήταν καν δεσμευτικά για τους συμμετέχοντες. Αργότερα το Κογκρέσο των ΗΠΑ αρνήθηκε να τα επικυρώσει και η αμερικάνικη κυβέρνηση αρνείται ακόμα να αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί(που είναι και το μεγαλύτερο όπως φαίνεται από τους πίνακες).

Στο πλευρό της είναι και άλλες πετρελαιοπαραγωγικές και νεοβιομηχανικές (Κίνα, Ινδία)χώρες. Στην ουσία και αυτή η ανώδυνη στην πραγματικότητα γι` αυτές συμφωνία έμεινε στα χαρτιά.

Στη συνέχεια έγιναν και άλλες αποτυχημένες απόπειρες για να εφαρμοσθούν οι συμφωνίες. Όμως αυτό που πέτυχαν ήταν να αφήσουν την υλοποίησή τους στην ίδια την αγορά. Έφθασαν στο σημείο να εξαγοράζονται τα «δικαιώματα εκπομπών» των φτωχών χωρών από τις χώρες και τις επιχειρήσεις που θα έπρεπε να μειώσουν τις εκπομπές, για να μπορούν να συνεχίζουν όπως και πριν(Δημιουργήθηκε Χρηματιστήριο «Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου» και δικτυακός τόπος για εταιρείες και κυβερνήσεις).

Η πρόσφατη έκθεση Στερν (που αναφέραμε) χρησιμοποιεί επιχειρήματα για τις οικονομικές επιπτώσεις του θερμοκηπίου. Οι ιθύνοντες καταλαβαίνουν μόνο από οικονομικά επιχειρήματα. Από τη μία λοιπόν φαίνεται ότι θα θιγεί πολύ το διεθνές κεφάλαιο του Σίτυ, που είναι επενδυμένο στις ασφάλειες (λόγω των επερχόμενων μεγάλων καταστροφών δεν θα προλαβαίνει να αποζημιώνει ιδιοκτήτες και επιχειρήσεις και γι’ αυτό πιέζει την κυβέρνηση Μπλερ: «εκτιμούμε ότι η αλλαγή του κλίματος δεν θα επιφέρει μόνο σημαντικές οικονομικές ζημίες, αλλά επιπλέον θα επιτείνει την αβεβαιότητα για το μέλλον των επιχειρήσεων» αναφέρουν σε μια κοινή τους δήλωση μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες). Από την άλλη θα υπάρξουν επιτέλους μεγάλα κέρδη από το λόμπι της πυρηνικής βιομηχανίας (αντί των εναλλακτικών μορφών ενέργειας προτείνεται σαν λύση η πυρηνική). Έτσι πολλοί πιστεύουν ότι στη σύνοδο της Ναϊρόμπι που γίνεται αυτές τις μέρες θα ληφθούν επιτέλους ουσιαστικά μέτρα για μετά τo 2012. Δεν το ελπίζουμε δυστυχώς. Και αυτό γιατί οι συμμετέχοντες ιθύνοντες των κυβερνήσεων δεν είναι σε θέση ή δεν θέλουν να αμφισβητήσουν το μοντέλο ανάπτυξης της παγκοσμιοποίησης, που στηρίζεται στην στρατιωτική επιβολή και τη «δικτατορία των αγορών». (Ακόμη και όταν μιλάνε για ανανεώσιμες-εναλλακτικές μορφές ενέργειας δεν θέλουν να προωθήσουν την αποκεντρωμένη δυνατότητά τους, αλλά την συγκεντρωτική, στα χέρια των εταιρειών υλοποίησή τους, όπως για παράδειγμα μεγάλα φωτοβολταϊκά εργοστάσια αντί για φωτοβολταϊκές στέγες ή μεγάλα αιολικά πάρκα, αντί μικρές αιολικές γεννήτριες για τον καθένα).

6) Είναι η πυρηνική ενέργεια η λύση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου ή μήπως η λύση για την πυρηνική βιομηχανία;

Ιδιαίτερα μετά την πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπύλ το 1986, η πυρηνική βιομηχανία είχε βρεθεί σε δύσκολη θέση. Παρά τα επιχειρήματα που διατύπωνε ότι η δυτική είναι ασφαλής και δεν είναι ανεύθυνη όπως η ανατολική, ότι τα εργοστάσιά της είναι αναπτυγμένης τεχνολογίας και όχι πεπαλαιωμένης όπως των ανατολικών, είχε «στριμωχθεί στην άμυνα». Δεν μπορούσε να πείσει εύκολα ιθύνοντες και κυβερνήσεις να συνεχίσουν τα πυρηνικά τους προγράμματα και να στήσουν καινούργια πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Στη Γερμανία μάλιστα δέχθηκε μεγάλο κτύπημα από την απόφαση της κυβέρνησης Σοσιαλδημοκρατών-Πρασίνων να κλείσουν σταδιακά τα πυρηνικά της εργοστάσια (συμβιβασμός σε σχέση με το άμεσο κλείσιμο, που απαιτούσαν οι Πράσινοι).

Το τελευταίο όμως διάστημα άρχισε να αναπτερώνεται το ηθικό της. Οι εκφραστές της ήταν από τους πρώτους που αποδέχθηκαν ότι «ο θερμοκηπιακός όλεθρος» είναι ορατός και άρχισαν να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για το Περιβάλλον. Συντάχθηκαν με τους μέχρι τώρα αντιπάλους τους «Περιβαλλοντιστές» και περνάνε στην αντεπίθεση. «Αφού η κλιματική καταστροφή οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου λόγω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα .Και αφού αυτή η αύξηση οφείλεται και στις καύσεις των ορυκτών καυσίμων (κάρβουνο, πετρέλαιο) που γίνονται στα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εμείς έχουμε τη λύση!

Να αντικατασταθούν τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια με τα πυρηνικά, όπου δεν παράγεται γραμμάριο διοξειδίου.»

Δεν αντιλέγουν βέβαια ότι υπάρχει κάποιος κίνδυνος με την πυρηνική ενέργεια, όμως μπροστά στον «θερμοκηπιακό» κίνδυνο να διαλέξουμε την πυρηνική σαν το «μικρότερο κακό», γιατί ισχυρίζονται ότι δεν μπορούμε να βασισθούμε στις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας .Με αυτού του είδους τις προτάσεις προσπαθούν να βάλλουν πάλι στο παιχνίδι την πυρηνική βιομηχανία (η οποία βέβαια πρέπει να ελέγχεται από τη Δύση γιατί αυτή μόνο διαθέτει ασφαλή τεχνολογία και δεν μπορεί να την αναπτύξει η οποιαδήποτε «κολοπετεινίτσα», όπως π.χ. το Ιράν) .

Είναι όμως τα πυρηνικά εργοστάσια η πραγματική λύση για να αποφύγουμε το «θερμοκήπιο»;

Για να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα πρέπει να δούμε κάποια δεδομένα:

Τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος συμμετέχουν κατά 24% παγκοσμίως στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα. Από την άλλη το διοξείδιο του άνθρακα είναι υπεύθυνο για το 50% του φαινομένου του θερμοκηπίου. Άρα τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια είναι υπεύθυνα για το φαινόμενο κατά: 50%. 24% = 50/100 .24/100 = 1200/10000 = 12/100 = 12%

Αυτό σημαίνει ότι αν σταματούσε εντελώς αυτή η παραγωγή και τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια αντικαθιστούταν από πυρηνικά θα είχαμε μια βελτίωση μόνο κατά 12%. Και αυτό πάλι αν ήταν αλήθεια ότι κατά την διαδικασία της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας δεν εκλύονταν CO2, γιατί στην πραγματικότητα τόσο στο αρχικό στάδιο του κύκλου των πυρηνικών καυσίμων -εξόρυξη και επεξεργασία ουρανίου-, όσο και στο τελικό -διαμόρφωση, συντήρηση, μεταφορά και αποθήκευση αποβλήτων-, παράγονται μεγάλες ποσότητες CO2, που αυξάνονται όσο μειώνεται η ποιότητα του αρχικού ουρανίου.

Για μια βελτίωση λοιπόν, έστω της τάξης του12%, μας προτείνουν τον «πυρηνικό όλεθρο» σαν λύση. Γιατί πραγματικά για όλεθρο πρόκειται: αν υποτεθεί ότι στο μέλλον θα πρέπει να καλυφθούν οι ανάγκες σε ηλεκ. ενέργεια από πυρηνικά εργοστάσια, τότε θάπρεπε να υπάρχουν πάνω από 5000 τέτοια σε παγκόσμιο επίπεδο. Με μια τέτοια όμως πυκνότητα πυρηνικών εργοστασίων(έστω και «ασφαλών»), θα είχαμε καταστροφή τύπου Τσέρνομπυλ σχεδόν κάθε 2 χρόνια, όπως υπολογίζεται στατιστικά. Πέρα από το ότι θα γεμίζαμε πυρηνικά απόβλητα ,τα οποία δεν θα ξέραμε τι να τα κάνουμε.

Είναι λοιπόν φανερό ότι η πυρηνική ενέργεια δεν είναι η μορφή ενέργειας που θα μας σώσει από την κλιματική καταστροφή. Είναι απλά αυτή που θα σώσει τα συμφέροντα της πυρηνικής βιομηχανίας.

7) Τι μπορούμε να κάνουμε σαν πολίτες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου

Στη χώρα μας όλο αυτό το διάστημα δεν γινόταν καν λόγος για το θερμοκήπιο. Ακόμα και όταν τα καιρικά φαινόμενα άρχιζαν να προβληματίζουν πολλούς, επιστρατεύονταν επιστήμονες που καθησύχαζαν λέγοντας ότι τέτοια φαινόμενα είχαμε πάντα στο παρελθόν. Οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών επαναπαύονταν στο «κέρδος» της δυνατότητας για νόμιμη αύξηση των εκπομπών «ισοδύναμου»(ι) διοξειδίου του άνθρακα κατά 25%, που δόθηκε στα πλαίσια των συμφωνιών του Κιότο για την Ευρώπη των 15. Δεν πήραν καμία πρωτοβουλία για μείωση των εκπομπών. Έτσι η χώρα συνολικά από άποψη κατανάλωσης ενέργειας και εκπομπών βρίσκεται στην 17η θέση στην παγκόσμια κατάταξη ενώ αυξάνει ανεξέλεγκτα τις εκπομπές και έχει φθάσει να είναι 5η παγκοσμίως στην αύξησή τους. Πρωταγωνιστής μάλιστα σε αυτή την κούρσα εκπομπών είναι η ΔΕΚΟ ΔΕΗ με τα εργοστάσια πετρελαίου στα νησιά και λιγνίτη στη στεριά. Το βάρος λοιπόν του «να αλλάξουμε όλα όσα αλλάζουν το κλίμα» πέφτει πάλι στους ώμους των πολιτών. Πολλά αιτήματα μπορούν και πρέπει να διατυπωθούν καθώς και να προωθηθούν οργανωμένα με όλους τους δυνατούς τρόπους προς την εκάστοτε Κυβέρνηση , τους Δήμους και την Τοπική Αυτοδιοίκηση .Όπως για παράδειγμα απαίτηση για ένα πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας και χρήσης ήπιων μορφών της στα ήδη υπάρχοντα κτίρια, ξεκινώντας από τα δημοτικά και τα δημόσια, ιδιαίτερα από τα σχολεία. (π.χ. φυσικό αέριο και βιοαέριο για οικιακές χρήσεις, οικονομικές λάμπες, ταράτσες με φωτοβολταϊκά, κάλυψη των νότιων πλευρών των κτιρίων με φυλλοβόλα αναρριχητικά και δένδρα, ώστε το καλοκαίρι να δροσίζονται τα κτίρια και όπου δυνατόν, θερμοκήπια στη νότια πλευρά για θερμική άνεση το χειμώνα και αποφυγή των ενεργοβόρων κλιματιστικών το καλοκαίρι). Βιοκλιματικός σχεδιασμός των νέων κτιρίων και μείωση των συντελεστών δόμησης, μικρά αιολικά από τους δήμους και από μη κερδοσκοπικές εταιρείες λαϊκής βάσης κ.λ.π.

Πάρα πολλά όμως μπορούν να γίνουν και από τους ίδιους προς αυτήν την κατεύθυνση. Γιατί το όλο πρόβλημα συνδέεται με τον τρόπο ζωής και την καταναλωτική συμπεριφορά του καθένα:
ι) Να πιέζουν τη ΔΕΗ με διάφορες παραστάσεις (π.χ. γράμματα ή μαίηλ) και να απαιτούν παραγωγή ρεύματος από τον ήλιο και τον αέρα.
ιι) Να απαιτούν από τους κατασκευαστές των κτιρίων τους να κτίζουν με προδιαγραφές καλής και υγιεινής μόνωσης και όπου δεν υπάρχει να ζητούν εκ των υστέρων. Αν είναι ιδιοκτήτες να απαιτούν από τους μηχανικούς και εργολάβους να μελετούν και να κατασκευάζουν τις κατοικίες τους με προδιαγραφές βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και εξοικονόμησης ενέργειας.
ιιι) Να κάνουν όπου είναι δυνατόν εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών ή αιολικών συστημάτων καθώς και συλλεκτών για θέρμανση και ζεστό νερό. Να απαιτήσουν κρατικές επενδύσεις για βελτίωση και μείωση κόστους των παραπάνω συστημάτων, για τα οποία οι συνθήκες στη χώρα μας είναι πολύ ευνοϊκές.
iv) Να κάνουν οι ίδιοι εξοικονόμηση ηλ. Ενέργειας στο σπίτι με αλλαγή συμπεριφοράς όπως π.χ. να μη καίνε φώτα όταν δεν χρειάζεται, να βάλουν οικονομικές λάμπες, να μην είναι αναμμένη η τηλεόραση όταν δεν χρειάζεται(αν και «όταν κλείσει η τηλεόραση αρχίζει η ζωή» λέει γνωστό σύνθημα), φυσικά ούτε να είναι συνέχεια στο “Stand by”. Να μη χρησιμοποιούν ηλεκτρικές συσκευές για εργασίες που μπορούν να γίνονται απλά με το χέρι (π.χ. ηλεκτρική οδοντόβουρτσα, μίξερ, κοπής ψωμιού κ.λ.π.). Να μην αφήνουν τη μηχανή του καφέ αναμμένη, αλλά να βάζουν τον καφέ σε θερμός για να διατηρείται ζεστός.
v) Να είναι γενικά πληροφορημένοι και να αγοράζουν τις πιο οικονομικές συσκευές από άποψη κατανάλωσης (πληρώνοντας έστω και λίγο παραπάνω). Σε καμιά περίπτωση ηλεκτρική κουζίνα, αλλά κουζίνα γκαζιού. Ούτε αλίμονο κλιματιστικά! Οικονομικά από άποψη κατανάλωσης μαγειρικά σκεύη και χρήση οπωσδήποτε σκεπασμάτων στις χύτρες κ.λ.π., κ.λ.π. Με μια τέτοια συμπεριφορά στο σπίτι, οι ειδικοί υπολογίζουν ότι ο καταναλωτής μπορεί να εξοικονομήσει μέχρι και 70% του ηλεκτρ. Ρεύματος που χρειάζεται με μια συμβατική συμπεριφορά και αυτό χωρίς να παραιτηθεί από τις ανέσεις του.
vi) Σαν αυτοκινητιστές μπορούν να κάνουν πάρα πολλά. Να μη τα απαριθμήσουμε εδώ, να πούμε μόνο ότι είναι ανάγκη να γίνουν όσο γίνεται λιγότερο αυτοκινητιστές. Να απαιτήσουν βελτίωση των μέσων μαζικής συγκοινωνίας από το κράτος και τους δήμους. Να οργανώσουν έτσι τη ζωή τους και την εργασία τους ,ώστε να μη τους είναι αναγκαίες οι πολλές μετακινήσεις.
vii) Σαν παραγωγοί από την άλλη να επιλέγουν όσο το δυνατό μη ενεργοβόρες μεθόδους παραγωγής καθώς και υλικά που έχουν παραχθεί με όσο γίνεται λιγότερη κατανάλωση ενέργειας.

Γ. Κολέμπας,
μέλος της Παρέμβασης Πολιτών στο Βόλο και τη Μαγνησία