Οικοστέγες

Ονειρα γεμάτα ενέργεια κάτω από πράσινες στέγες.

Τον Σεπτέμβριο του 2009 η δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την πράσινη στέγη του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα έκανε μεγάλη αίσθηση στο ελληνικό κοινό. Η εξοικονόμηση 5.630 ευρώ από τη μείωση της κατανάλωσης σε ηλεκτρισμό και πετρέλαιο για τον κλιματισμό της Υπηρεσίας μόλις μέσα στον πρώτο χρόνο από την τοποθέτηση της πράσινης στέγης της, ως εύρημα θεωρήθηκε κάτι παραπάνω από εντυπωσιακό. Η έρευνα του ΕΜΠ είχε επικεφαλής τον καθηγητή Εμμανουήλ Ρογδάκη, ο οποίος σε συνεργασία με την ομάδα του μελέτησε το φυτεμένο δώμα (όπως εναλλακτικά ονομάζεται μια πράσινη στέγη) του Υπουργείου, το οποίο ανήκει στον εξειδικευμένο τύπο “οικοστέγη” και καταλαμβάνει μόνο το 52% της οροφής του κτηρίου, συμπεραίνοντας ότι η εγκατάσταση απέφερε:

• 50% οικονομία για τον τελευταίο όροφο
• 10% οικονομία στην συνολική ψύξη και
• 5% οικονομία στη συνολική θέρμανση του κτηρίου

Το πόρισμα του καθηγητή Ρογδάκη κατέγραψε μείωση 18οC στη θερμοκρασία του κτηρίου, που σε μια σχετικά δροσερή καλοκαιρινή μέρα κατέβηκε από τους 55 στους 37 βαθμούς. Και επισήμανε κατακηκτικά: “Αποτελούν λοιπόν, τα φυτεμένα δώματα έναν παράγοντα που δύναται να βελτιώσει το μικροκλίμα των περιοχών όπου εγκαθίστανται πολλαπλά και μια οικονομική σχετικά λύση στην προσπάθεια μείωσης της κατανάλωσης ενεργειακών πόρων”.

Όπως εύκολα είναι αντιληπτό στους έχοντες στοιχειώδεις γνώσεις θερμοδυναμικής, τα αποτελέσματα αυτά θα ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακά αν η εν λόγω πράσινη στέγη καταλάμβανε το σύνολο της επιφάνειας. Σ’ αυτή την περίπτωση θα είχαμε κατάργηση του φαινομένου της θερμογέφυρας, που επιτρέπει τη μεταφορά της θερμοκρασίας από τα εκτεθειμένα σημεία του κτηρίου στα θωρακισμένα τμήματα του, με αποτέλεσμα σημαντικές απώλειες στον κλιματισμό.

ΟΙ (ΚΡΥΦΕΣ) ΧΑΡΕΣ – ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΣΤΕΓΗΣ
Εμπεριστατωμένη μελέτη του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών του Καναδά (National Research Council Canada – NRC) απέδειξε ότι σε μια καλοκαιρινή μέρα με 35 βαθμούς Κελσίου ατμοσφαιρική θερμοκρασία, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της στέγης ενός συμβατικού κτηρίου φτάνει στους 75 βαθμούς, ενώ εκείνη ενός κτηρίου με πράσινη στέγη δεν ανεβαίνει περισσότερο από 25-30 βαθμούς. Η ίδια έρευνα διαπίστωσε ότι το εύρος της διακύμανσης της θερμοκρασίας στη στέγη ενός συμβατικού κτηρίου φτάνει στους 45 βαθμούς, ενώ σε ένα κτήριο με φυτεμένη στέγη μόλις τους 6 βαθμούς.
Πέρα από την ολοφάνερη ωφέλεια μιας πράσινης στέγης από οικονομική άποψη, τα παραπάνω ευρήματα σημαίνουν σημαντικό περιορισμό στην καταπόνηση των δομικών στοιχείων της κατασκευής με αποτέλεσμα τη μείωση των εξόδων συντήρησης (ιδιαίτερα για βάψιμο) και παράταση της διάρκειας ζωής της.

ΠΡΑΣΙΝΗ ΣΤΕΓΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ (ΚΑΙ) ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ
Τα τελευταία χρόνια η εφαρμογή της συγκεκριμένης τεχνολογίας εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς στους μεγάλους οργανισμούς και επιχειρήσεις ως έμπρακτη απόδειξη της αναγνώρισης της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης τους. Η αυξημένη περιβαλλοντική ευαισθησία που αναδεικνύεουν οι οργανισμοί αυτοί αποτελεί και σημαντικό πόλο έλξης για το κοινό που μοιράζεται τους ίδιους προβληματισμούς.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του ξενοδοχείου Fairmount Waterfront στο Βανκούβερ, που από το 1994 καλλιεργεί όλα τα λαχανικά που καταναλώνονται στα εστιατόρια του στη στέγη του, προσφέροντας έναν ακόμη χώρο αναψυχής στους ενοίκους του και εξοικονομώντας παράλληλα 30.000 δολάρια ετησίως σε προμήθειες. Ένα μικρό δείγμα άλλων εταιρειών που έχουν εφαρμόσει πράσινες στέγες στα κτήρια τους είναι η ισπανική τράπεζα Banco di Santander στη Μαδρίτη (2005), το διεθνές αεροδρόμιο Schiphol του Άμστερνταμ (1994), το εργοστάσιο της αυτοκινητοβιομηχανίας Ford στο Ντίαρμπορν του Μίσιγκαν (2003), αλλά και το κτήριο του δημαρχείου του Σικάγο (2001), το οποίο έκτοτε έχει καταργήσει τη χρήση κλιματιστικών χάρη σ’ αυτή την τεχνολογία.
Αντίστοιχες εφαρμογές καταγράφονται πλέον σε καθημερινή βάση σε όλες τις προηγμένες χώρες του κόσμου, από την Ιαπωνία και την Αυστραλία, μέχρι τη Βραζιλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

ΟΙ ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΣΤΕΓΕΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ (ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ) ΙΣΤΟΡΙΑ…
Η σύγχρονη τάση στον τομέα της θερμομόνωσης δεν είναι μια καινούργια ιδέα. Οι πράσινες στέγες χρησιμοποιούνταν ευρέως στις κατοικίες από την αυγή του ανθρώπινου πολιτισμού, τόσο στα βόρεια κλίματα όσο και στην ευρύτερη μεσογειακή λεκάνη.

Οι πιο ξακουστές ανάμεσά τους είναι οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας, που έχουν μείνει στην Ιστορία ως ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας, κυρίως ως τεχνολογικό επίτευγμα αλλά και ως εντυπωσιακό αισθητικό αποτέλεσμα. Λιγότερο γνωστά είναι τα φυτεμένα δώματα στις κατοικίες των Βίκινγκς, από τα οποία σώζονται κάποια δείγματα μέχρι τις μέρες μας, ενώ την ίδια λογική εξυπηρετούν και οι στέγες με το πατημένο χώμα, που χρησιμοποιούνταν στα νησιώτικα παραδοσιακά κτίσματα σε όλη την περιφέρεια της Μεσογείου.

… ΠΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Με την πάροδο του χρόνου, η εκβιομηχάνιση και η αστικοποίηση που τη συνόδευσε, μαζί με την εμφάνιση νέων υλικών και μεθόδων δόμησης οδήγησε στη σταδιακή εγκατάλειψη των παραδοσιακών κατοικιών και στην επικράτηση της σύγχρονης οικιστικής αντίληψης. Παρότι η αλλαγή αυτή ανταποκρίθηκε επιτυχώς στις ανάγκες στέγασης μεγάλων ομάδων πληθυσμού σε μικρό χρονικό διάστημα, οδήγησε ταυτόχρονα στη δημιουργία νέων προβλημάτων τα οποία προέκυψαν από τη σύγκρουση του βιομηχανοποιημένου τρόπου ζωής με τις σύνθετες ανάγκες της περιβαλλοντικής ισορροπίας.

Έτσι, τις τελευταίες δεκαετίες, με τον κάθετο περιορισμό των ενεργειακών αποθεμάτων και την απειλητική αύξηση της μόλυνσης και της μέσης θερμοκρασίας της Γης, το σύνολο των επαγγελματιών που ασχολούνται με τις οικοδομές βρίσκεται σε μια αγωνιώδη αναζήτηση βιώσιμων λύσεων, οι οποίες μεταξύ άλλων θα ανακουφίσουν τον σύγχρονο άνθρωπο από το οικονομικό βάρος που συσσωρεύεται εξαιτίας των αυξημένων ενεργειακών αναγκών για κλιματισμό και ταυτόχρονα θα δώσουν στο περιβάλλον μια ευκαιρία να ανακάμψει.
Αιχμή του δόρατος αυτού του αγώνα διεκδικεί να είναι η βιοκλιματική αρχιτεκτονική, η οποία συνδυάζει τη χρήση της τελευταίας λέξης της τεχνολογίας, με την επαναφορά των παραδοσιακών πρακτικών, τόσο στον τομέα των υλικών όσο και στον τομέα της δόμησης. Έτσι, οι πράσινες στέγες έχουν επανέλθει στο προσκήνιο ως μια αποτελεσματική και δοκιμασμένη λύση θερμομόνωσης, την οποία αγκαλιάζει πλέον με θέρμη η πρωτοπορία των κατασκευαστών παγκοσμίως.
Η διεθνής μεταστροφή προς την λύση της πράσινης στέγης δεν ήταν μιά απλή υπόθεση. Αρχικώς, υπήρξαν πολλές επιφυλάξεις που είχαν να κάνουν κυρίως με την επιβάρυνση της στατικότητας των οικοδομών, αλλά και τα προβλήματα στεγανότητας που προέκυπταν από τον συνδυασμό των σύγχρονων οικοδομικών υλικών με τα φυτεμένα δώματα. Όμως τα εμπόδια αυτά ξεπεράστηκαν ολοκληρωτικά όταν μετά από αρκετή μελέτη και πειραματισμούς δημιουργήθηκαν διαφορετικά είδη πράσινων στεγών τα οποία ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ανάγκες του κλίματος και των κτηρίων κάθε γεωγραφικής περιοχής, καθένα από τα οποία μπορεί να ικανοποιήσει ταυτόχρονα διαφορετικές αισθητικές απαιτήσεις. Κοινό σημείο αλλά και ακρογωνιαίος λίθος της επιτυχίας κάθε είδους αποδείχθηκε και παραμένει η σωστή στεγανοποίηση, η οποία οφείλει να είναι ενισχυμένη και προσαρμοσμένη στις ειδικές ανάγκες ενός φυτεμένου δώματος.

ΤΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΣΤΕΓΩΝ

Τα είδη των φυτεμένων δωμάτων κατατάσσονται σε τρεις τύπους με κριτήριο κυρίως τις απαιτήσεις τους σε χώμα, άρδευση και συντήρηση. Έτσι διακρίνουμε τον εντατικό, ημιεντατικό και τον εκτατικό τύπο πράσινης στέγης.
Στον εντατικό τύπο ανήκουν όσα φυτεμένα δώματα έχουν μεγάλο βάθος χώματος, φυτά μεγάλου μεγέθους με σημαντικές απαιτήσεις σε νερό, λίπανση και ζιζανιοκτόνα, ενώ το βάρος τους ανά τετραγωνικό μέτρο είναι ιδιαίτερα αυξημένο γι’ αυτό και απαιτούν εξειδικευμένη στατική μελέτη για την εφαρμογή τους σε κάθε κτήριο. Επίσης, ο εντατικός τύπος, που συνήθως έχει τη μορφή του ταρατσόκηπου (roof garden) που βλέπουμε στα μεγάλα ξενοδοχεία, παρά τα αισθητικά οφέλη του θεωρείται κοστοβόρος και ασύμφορος τόσο από οικονομική όσο και από οικολογική άποψη.

Στον εκτατικό τύπο ανήκουν οι πράσινες στέγες με χαμηλό βάρος ανά τετραγωνικό μέτρο, σχετικά ρηχό βάθος χώματος, φυτά χαμηλά σε ύψος με μικρές απαιτήσεις σε νερό και χημικά πρόσθετα, ενώ δεν απαιτούν εξειδικευμένη στατική μελέτη γιατί δεν επιβαρύνουν τον σκελετό του κτηρίου. Ο εκτατικός τύπος θεωρείται ο πλέον προσοδοφόρος τόσο από οικονομική, όσο και από περιβαλλοντολογική άποψη.

Ο ημιεντατικός τύπος φυτεμένου δώματος συνδυάζει επιμέρους χαρακτηριστικά των δύο βασικών τύπων και μπορεί να είναι ωφέλιμος ή όχι αναλόγως προς τα πού κλίνει περισσότερο.
Γι’ αυτούς τους λόγους ο προτιμούμενος τύπος πράσινης στέγης για όσους έχουν οικονομικά ή και οικολογικά κίνητρα είναι ο εκτατικός, ή ο ημιεντατικός που τείνει προς τον εκτατικό τύπο.
Για να αντιληφθούμε τη βαρύτητα που έχει αυτή η διάκριση από οικολογική άποψη πρέπει να λάβουμε υπόψη μας δύο βασικούς παράγοντες. Ο ένας είναι η συμβολή των λιπασμάτων και των ζιζανιοκτόνων στην μόλυνση του περιβάλλοντος, αφού αυτά τα χημικά διεισδύουν στον κύκλο του νερού, μέσω της αποστράγγισης των όμβριων υδάτων καταλήγοντας τελικά στο νερό που πίνουμε και επιβαρύνοντας τον οργανισμό μας. Ο άλλος παράγοντας είναι η κατανάλωση νερού, το οποίο ως γνωστόν βρίσκεται σε στενότητα ιδιαίτερα στις περιοχές της ανατολικής Μεσογείου, ενώ είναι και το μοναδικό πραγματικά αναντικατάστατο αγαθό, πολυτιμότερο ακόμα κι από το πετρέλαιο, αφού χωρίς αυτό δεν μπορεί να συντηρηθεί καμιά μορφή ζωής στον Πλανήτη.

ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ
Αξίζει ιδιαίτερη μνεία στην ανεκτίμητη συνεισφορά που έχουν οι πράσινες στέγες εκτατικού τύπου, ιδιαίτερα στο αστικό περιβάλλον. Μαζί με την αισθητική αναβάθμιση, την ηχομόνωση και την προστασία από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εξασφαλίζουν στους ιδιοκτήτες τους, τα φυτεμένα δώματα (ή και “ζωντανές” στέγες, όπως αποκαλούνται στο εξωτερικό) δίνουν άμεση λύση στο πρόβλημα των θερμικών νησίδων που δημιουργούνται από την εκτεταμένη χρήση κλιματιστικών, κάνοντας αφόρητη την κυκλοφορία στην πόλη τους καλοκαιρινούς μήνες.

Επιπλέον, όπως απέδειξε πρόσφατα δημοσιευθείσα έρευνα του Κρατικού Πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν (Michigan State University),οι πράσινες στέγες συμβάλλουν σημαντικά στην βελτίωση της ποιότητας του αέρα, ενώ ενδεχόμενη ευρεία χρήση τους θα μπορούσε να συμβάλλει αποφασιστικά στην καταπολέμηση του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Η ομάδα των επιστημόνων με επικεφαλής τη βοταναλόγο Κριστίν Γκέτερ (Kristin Getter) και τον καθηγητή Μπραντ Ρόουε (Brad Rowe), ανακάλυψε ότι η φύτευση των στεγών μιας αστικής περιοχής με πληθυσμό ενός εκατομμυρίου ισοδυναμεί με τον περιορισμό του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται από 10.000 μεσαία αυτοκίνητα τύπου SUV. Επιπλέον, η ίδια έρευνα, η οποία διήρκεσε δύο χρόνια εξετάζοντας 13 φυτεμένα δώματα, διαπίστωσε ότι οι πράσινες στέγες του παραπάνω παραδείγματος μπορούν να κατακρατήσουν περισσότερους από 55.000 τόνους άνθρακα, καθώς τα φυτά λειτουργούν σαν φίλτρο εναντίον της μόλυνσης, αξιοποιώντας τα αιωρούμενα σωματίδια για την ανάπτυξη τους.

ΟΙ ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΣΤΕΓΕΣ ΣΤΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ ΚΛΙΜΑΤΑ
Μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, η εφαρμογή των πράσινων στεγών στις μεσογειακές χώρες ήταν πρακτικά ανέφικτη. Οι καλοκαιρινοί καύσωνες, οι δυνατοί άνεμοι και οι περιορισμένες βροχοπτώσεις, που σε κάποιες περιοχές συνδυάζονται με τσουχτερό κρύο και παγετούς τον χειμώνα, ήταν ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για τα φυτά που δεν μπορούσαν να επιβιώσουν κάτω από αυτές τις συνθήκες. Η μεγάλη κατανάλωση νερού για πότισμα και η συντήρηση ή συχνή η αντικατάσταση των φυτών, τα οποία χρειάζονταν σημαντικές ενισχύσεις σε λιπάσματα και ζιζανιοκτόνα, έκανε τις πράσινες στέγες απαγορευτικές από οικονομική άποψη. Επιπλέον, η έντονη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής έκανε επικίνδυνη τη χρήση των γνωστών ευρωπαϊκών συστημάτων φύτευσης, τα οποία συνήθως χαρακτηρίζονται από μεγάλο ειδικό βάρος και προσθέτουν στις κατασκευές σημαντικό στατικό φορτίο.

Τα εμπόδια αυτά ξεπεράστηκαν στην Ελλάδα το 2006, όταν ο Ουαλός οικονομολόγος και μόνιμος κάτοικος Ελλάδας Άντριου Μάικλ Κλέμεντς σε συνεργασία με μια ομάδα μηχανικών, αρχιτεκτόνων και βοτανολόγων δημιούργησαν το σύστημα “οικοστέγες”, το οποίο ανήκει στον εντατικό τύπο και είναι ειδικά διαμορφωμένο για να αντιμετωπίσει τις “μεσογειακές” προκλήσεις. Το βάρος του ανά τετραγωνικό μέτρο είναι το χαμηλότερο που υπάρχει (μικρότερο των 50 κιλών/τ.μ.) καθιστώντας το σύστημα ιδανικό για όλα τα είδη κατασκευών, ενώ το χαμηλό συνολικό ύψος του (70-80 εκατ.) το καθιστούν απόλυτα ασφαλές ακόμα και σε συνθήκες ισχυρών ανέμων. Παράλληλα οι μελετημένοι συνδυασμοί των φυτών, τα οποία προέρχονται αποκλειστικά από τον μεσογειακό χώρο, δημιουργούν ένα πλήρες αυτόνομο οικοσύστημα χωρίς καμιά ανάγκη συντήρησης, ικανό να ανταπεξέλθει σε όλες τις μεσογειακές καιρικές συνθήκες. Επιπλέον, οι οικοστέγες συνδυάζονται ιδανικά με τη χρήση φωτοβολταϊκών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ μπορούν να εφαρμοστούν σε όλους τους τύπους στέγης με κλίση μέχρι και 45ο.

Ο συνδυασμός όλων αυτών των μοναδικών χαρακτηριστικών, άλλωστε, ήταν αυτός που οδήγησε τους υπεύθυνους του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας να προτιμήσουν τις οικοστέγες για να θωρακίσουν το κτήριο τους στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, κατακτώντας μια παγκόσμια πρωτιά ως Υπουργείο Οικονομικών. Με αργά αλλά και σταθερά επιταχυνόμενα έκτοτε βήματα  έχουν ακολουθήσει δεκάδες ελληνικές επιχειρήσεις και ιδιώτες. Ζήτημα χρόνου μοιάζει να είναι η εξοικείωση και της άκρως αναπτυξιακής Κυπριακής οικονομίας με τις οικοστέγες, πόσο μάλλον όταν η γκάμα των αναπτυξιακών πλεονεκτημάτων τους είναι πολυεπίπεδη και πολύπλευρη. Ξεκινώντας από την ανακούφιση των κατοίκων από τη ζέστη, συνεχίζοντας με την προστασία του περιβάλλοντος και την βελτίωση της αισθητικής των κτιριακών κατασκευών,αλλά και προσφέροντας/προσθέτοντας ένα ακόμα συγκριτικό πλεονέκτημα στην Κύπρο ως τόπο τουριστικού προορισμού.

Της Μαριλένας Φραγκιάδη*
*Η Μαριλένα Φραγκιάδη είναι ανεξάρτητη δημοσιογράφος. Εδώ και  είκοσι χρόνια συνεργάζεται με τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οργανισμούς, την κρατική και την ιδιωτική τηλεόραση, ενώ παράλληλα δραστηριοποιείται ως σύμβουλος επικοινωνίας σε περιβαλλοντικά θέματα.

Πηγές:
Εφημερίδα “Καθημερινή” (1/9/2009)
Οικοστέγες www.oikosteges.gr
Living Roofs www.livingroofs.org
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο – Σχολή Μηχανολόγων-Μηχανικών – Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Θερμοδυναμικής
Εθνικό Συμβούλιο Ερευνών του Καναδά
Michigan State University