ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΥΤΤΑΡΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΦΥΣΙΚΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:ΛΟΥΚΑΣ Χ. ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ
Καθηγητής Βιολογίας Κυττάρου και Ραδιοβιολογίας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εγκατάσταση κεραιών βάσης κινητής τηλεφωνίας θα πρέπει να γίνεται με κριτήρια:
Α) πολεοδομικά, δηλ. αντοχής του αντίστοιχου κτιρίου ή κατασκευής στην οποία θα τοποθετηθεί η κεραία,
Β) συμμετρικής-κυψελοειδούς κάλυψης της ακτινοβολίας ώστε να είναι ανιχνεύσιμο το σήμα από τα κινητά τηλέφωνα της υπό κάλυψη περιοχής, ακόμα και σε δύσκολα σημεία όπως είναι υπόγεια διαμερίσματα, κ.λ.π .
Γ) ελαχιστοποίηση της ακτινοβολίας σε θέσεις όπου υπάρχει άμεσα, ή προβλέπεται να υπάρξει στο μέλλον (π.χ. προσθήκη ορόφου ή ανέγερση πολυκατοικίας) , ανθρώπινη δραστηριότητα μόνιμη ή περιστασιακή
Οι ανωτέρω παράγραφοι Α, και Β, σαφώς ανήκουν στο αντικείμενο της μηχανολογίας και των τηλεπικοινωνιών (υπουργεία ΠΕΧΩΔΕ και Μεταφορών-Επικοινωνιών). Όμως η παράγραφος Γ, έχει άμεση σχέση με την υγεία των κατοίκων αλλά και με την ανάπτυξη και συμπεριφορά όλων των άλλων ζωντανών οργανισμών, έστω και σε επίπεδα έντασης που είναι εντός των ορίων που αναφέρει η ΚΥΑ,…..2000 τα οποία θεωρούνται «ασφαλή» (βλέπε παρακάτω). Άρα
κατά τεκμήριο, θα πρέπει στη φάση αυτή να εμπλέκεται το Υπουργείο Υγείας, ως το καθ’ ύλην αρμόδιο να αποφανθεί για τα «όρια ασφαλείας» που έχουν θεσπιστεί. Τα 3 αυτά συναρμόδια Υπουργεία θα πρέπει να αξιοποιούν τις γνώσεις των αντίστοιχων ειδικών επιστημόνων που υπάρχουν στη χώρα μας και που ασχολούνται ερευνητικά με τα θέματα αυτά. Αυτό διότι το θέμα της επικινδυνότητας είναι διεθνώς αλλά και στη χώρα μας, υπό συνεχή και εντατική έρευνα. Αν και τα ισχύοντα «όρια ασφαλείας» στην Ελλάδα είναι ελαφρώς αυστηρότερα από εκείνα που έχει προτείνει ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ (WHO), μετά από εισήγηση της ανεξάρτητης «επιτροπής προστασίας από τις μη ιονίζουσες ακτινοβολίες» (ICRPNIR), εν τούτοις διαπιστώνονται τα ακόλουθα:
1. Πολλές χώρες, όπως η Ιταλία, η Αυστρία, η Νέα Ζηλανδία, περιοχές της Αυστραλίας, πρώην Σοβιετική Ένωση και άλλες, έχουν υιοθετήσει πολύ αυστηρότερα όρια (μέχρι και χίλιες φορές κάτω από τα δικά μας). Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι οι κάτοικοι που ζουν δίπλα στις κεραίες δεν υφίστανται καμία επιβάρυνση ακτινοβολίας. Λύσεις για την Ελλάδα προτείνονται παρακάτω.
2. Οι μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί με επιδημιολογική προσέγγιση (αφού δεν είναι δυνατή η διεξαγωγή πειραμάτων σε ανθρώπους) έχουν καταδείξει (όχι πάντοτε) συσχέτιση της ακτινοβολίας με επιπτώσεις από ήπιες μέχρι σοβαρές ακόμα και σε αποστάσεις 300 μέτρων από την κεραία βάσης κινητής τηλεφωνίας, όπως, πονοκεφάλους, διαταραχές ύπνου, κόπωση, απώλεια μνήμης και πολλά άλλα που έχουν καταγραφεί στη βιβλιογραφία (επισυνάπτεται). Σημειωτέον ότι έρευνα ελληνικού εργαστηρίου υπό τον καθηγητή Λ. Χ. Μαργαρίτη στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έχει δείξει πέρα από τις επιπτώσεις σε κύτταρα και σε πειραματόζωα, παρόμοια συμπτώματα να αναφέρονται πολύ συχνά από κατοίκους του λεκανοπεδίου της Αττικής που διαμένουν πλησίον κεραιών βάσης κινητής τηλεφωνίας και μάλιστα σε επίπεδα ακτινοβόλησης που ευρίσκονται εντός των «ορίων ασφαλείας» που ορίζει η ΚΥΑ,53571/3839/6-9/2000.
3. Πρόσφατο διεθνές συνέδριο που έγινε υπό την αιγίδα της WHO (Οκτώβριος 2004) κατέληξε στο συμπέρασμα, μεταξύ των άλλων ότι «χρειάζεται να γίνει ακόμα πολύ έρευνα για να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν και σε τι βαθμό επιπτώσεις από την ακτινοβολία αυτή.
4. Η ίδια οργάνωση χρηματοδοτεί μεγάλο πρόγραμμα που ευρίσκεται σε εξέλιξη, ενώ παράλληλα προγράμματα γίνονται στη χώρα μας αλλά και διεθνώς σε πειραματόζωα και σε ανθρώπινες κυτταροκαλλιέργειες. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά ως προς τις επιπτώσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (ΗΜΑ) της κινητής τηλεφωνίας.
Είναι γεγονός ότι οι έρευνες που έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά με κριτές είναι διχασμένα ως προς την επικινδυνότητα πράγμα που αποδίδεται από πολλούς σε διαφορετικές τεχνικές πειραματικού σχεδιασμού. Φυσικά δεν μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι οι μελέτες υπέρ της επικινδυνότητας της ακτινοβολίας 900ΜΗz και 1.800 ΜΗz σε εντάσεις μέχρι 33 βόλτ/μέτρο και 45 βόλτ/μέτρο αντίστοιχα που είναι τα «όρια ασφαλείας», είναι όλες λάθος και ότι οι μελέτες κατά της επικινδυνότητας είναι σωστές. Το ενδιαφέρον είναι ότι πολύ πρόσφατες μελέτες (Μάιος 2005) δείχνουν γενετικές αλλαγές (θραύσεις μορίου DNA) κάτι που είχε αμφισβητηθεί παλαιότερα. Με άλλα λόγια φαίνεται πως ανάλογα με τον πειραματικό σχεδιασμό προκύπτουν και διαφορετικά αποτελέσματα. Πάντως από θεωρητικής-βιολογικής – βιοφυσικής πλευράς αναμένεται επίπτωση της εν λόγω ακτινοβολίας σε κυτταρικό επίπεδο και κατ΄επέκταση στον άνθρωπο. Δεν στοιχειοθετείται ανάπτυξη μηχανισμών προσαρμογής του ανθρώπου επειδή η τεχνητή ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και όλων των άλλων [ραδιο]συχνοτήτων είναι πρόσφατο τεχνολογικό επίτευγμα κα δεν συμμετείχαν στη διαδικασία της εξέλιξης της ζωής στον πλανήτη μας. Δεν είναι επίσης τυχαίο πως άλλοι οργανισμοί απομακρύνονται πολύ γρήγορα αντιδρώντας στην εγκατάσταση των κεραιών επειδή επηρεάζονται σημαντικά, όπως έχουν δείξει σχετικές δημοσιεύσεις.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Στο σχέδιο νόμου αναφέρεται η φρασεολογία «όρια ασφαλούς έκθεσης του κοινού» (άρθρο 31.2 και αλλού). όπως λανθασμένα αναφέρουν και τα μέχρι τώρα έγγραφα της «Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας», (ΕΕΑΕ). Οι επιτροπές που έχουν θεσπίσει τα όρια, [IRPA, 1988], [ICNIRP, 1998], μιλούν για «κριτήρια έκθεσης», (“exposure criteria”) και πουθενά δεν αποκαλούν τα προτεινόμενα όρια, «όρια ασφαλούς έκθεσης». Τα θεσπισμένα όρια λοιπόν αποτελούν «όρια επιτρεπόμενης έκθεσης». Άλλωστε είναι κοινά αποδεκτό στην επιστημονική κοινότητα ότι «ασφαλής έκθεση» σε ακτινοβολία δεν υφίσταται. Θα πρέπει επίσης να ξεκαθαρίσουμε ότι τα «όρια» για τα οποία μιλάμε έχουν θεσπισθεί αυθαίρετα, αφού ακόμη δεν είναι γνωστοί επακριβώς οι μηχανισμοί με τους οποίους επιδρούν τα τεχνητά ΗΜΠ και η Μη-Ιονίζουσα ΗΜΑ στα κύτταρα και κατ’ επέκταση στους ζωντανούς οργανισμούς. Σύμφωνα με ότι ισχύει διεθνώς δεν υφίστανται τέτοια όρια αφού ακόμα δεν έχει τεκμηριωθεί ότι η εν λόγω ένταση ακτινοβολίας είναι ασφαλής. Τα όρια αυτά, έχουν θεσπισθεί με βάση την αύξηση θερμοκρασίας που προκαλείται στο ανθρώπινο σώμα για ορισμένο χρόνο έκθεσης, («περίπου 30 min») στην ακτινοβολία, (όπως π.χ. αυτό ισχύει στην περίπτωση χρήσης των κινητών τηλεφώνων), [ICNIRP, “Guidelines for limiting exposure to time – varying electric, magnetic and electromagnetic fields, (up to 300 GHz)”, περιοδικό
Health Physics 74, 4, 1998, σελ. 509]. Κάτι όμως που στην περίπτωση των κεραιών βάσης δεν ισχύει αφού οι ευρισκόμενοι σε παραπλήσιες οικίες και χώρους εργασίας, σχολεία κ.λ.π., είναι δυνατό να δέχονται την ακτινοβολία από την κεραία ολόκληρο το 24ωρο, σε καθημερινή βάση.
Είναι σαφές ότι τα ισχύοντα «όρια επιτρεπόμενης έκθεσης» έχουν θεσπισθεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν μόνον τις θερμικές επιδράσεις. Όμως είναι σήμερα αποδεδειγμένο ότι η πλειονότητα των βιολογικών επιδράσεων από τα ΗΜΠ της ανθρώπινης τεχνολογίας στις συνήθεις τιμές έντασης που δέχεται ο μέσος άνθρωπος, είναι μη-θερμικά φαινόμενα, δεν συνοδεύονται δηλαδή από αύξηση θερμοκρασίας του εκτιθέμενου οργανισμού.
Δεν θεωρούμε ως εκ τούτου ασφαλή τα ισχύοντα Όρια Επιτρεπόμενης Έκθεσης, που θεσπίζονται κυρίως με βάση οικονομικά-πολιτικά κίνητρα και όχι όπως θα έπρεπε με επιστημονικά κριτήρια.
Ο έλεγχος νομιμότητας και χορήγησης εγκατάστασης κεραίας βάσης μη ιονίζουσας ακτινοβολίας δεν είναι δυνατόν να ανατίθεται σε υπηρεσία που κατά τεκμήριο περιλαμβάνει επιστήμονες ιονιζουσών ακτινοβολιών και επί πλέον, δεν διεξάγει σχετικό ερευνητικό έργο.
Προτείνεται να ιδρυθεί νέα υπηρεσία η οποία να περιλαμβάνει βιολόγους – βιοφυσικούς εξειδικευμένους στη μη ιονίζουσα ακτινοβολία και που να λειτουργεί υπό την αιγίδα των τριών συναρμόδιων Υπουργείων στελεχωμένη από ειδικούς με κριτήριο την έρευνα που διεξάγουν.
Να προστεθεί στο άρθρο 31/2 ότι μετρήσεις μπορούν να κάνουν και διαπιστευμένα εργαστήρια ΑΕΙ (ή ΤΕΙ) που διεξάγουν έρευνα επικινδυνότητας και διαθέτουν τον σχετικό εξοπλισμό. Η διαπίστευση θα δίδεται με έκδοση ΚΥΑ. Η δυνατότητα αυτή θεωρείται σημαντική αφού ήδη υπάρχει μεγάλη ανάγκη μετρήσεων σε κατοικίες στις οποίες δεν μπορεί να ανταποκριθεί η ΕΕΑΕ.
Τα «όρια ασφαλείας» που έχουν οριστεί από την ΚΥΑ,….2000 δεν θα πρέπει να περιέχονται στο νέο νόμο αφού όπως αναφέρθηκε αμφισβητείται η αξιοπιστία τους με βάση την έρευνα που έχει γίνει από το 2000 μέχρι σήμερα και το γεγονός ότι πολλές χώρες έχουν θεσπίσει αυστηρότερα όρια. Η μείωση κατά 60 ή 70% που προτείνεται δεν είναι αρκετή. Η λογική που θα πρέπει να διέπει τα όρια είναι από βιολογικής πλευράς απλή (φυσικά δεν ταυτίζεται με τη λογική των εταιριών): Η ευαισθησία των ζωντανών οργανισμών (συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου) είναι τεκμηριωμένη από πλήθος μελετών. Οι επιδημιολογικές μελέτες δεν βοηθούν και πολύ αφού δεν είναι δυνατόν να συγκρίνει κανείς πληθυσμούς που ζουν κοντά σε κεραίες με πληθυσμούς που ζουν μακριά λόγω των πολλών και διαφορετικών παραμέτρων των υπό εξέταση δειγμάτων.
Προτείνεται ως όριο ασφαλείας η τιμή 1 μικροβάτ ανά τετραγωνικό εκατοστό (αντί των 450 που είναι σήμερα) δηλαδή 10 φορές λιγότερο αυστηρό από εκείνο που ισχύει στην Αυστρία. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν κεραίες υψηλής ισχύος σε περιφερειακά σημεία της πόλης (βουνά, λόφους) και αναμεταδότες ή κεραίες χαμηλής ισχύος μέσα στην πόλη. Ας σημειωθεί ότι έτσι λειτουργεί το σύστημα κινητής τηλεφωνίας στην πόλη του Ναυπλίου η οποία είναι καθαρή από πλευράς επικινδυνότητας στους κατοίκους της όπως διαπιστώθηκε με πρόσφατες μετρήσεις ερευνητικής ομάδας του Παν/μίου Αθηνών (Μαργαρίτης και συνεργάτες, Μάιος 2005). Άρα το μόνο που έχουν να κάνουν οι εταιρίες είναι τοποθετήσουν περιφερειακές κεραίες (ή να αυξήσουν την ισχύ όσων υπάρχουν εκεί), να μειώσουν την ισχύ στις κεραίες των πυκνοκατοικημένων περιοχών και να προσθέσουν αναμεταδότες πολύ μικρής ισχύος σε επιλεγμένα σημεία. Το επιχείρημα που συχνά προβάλλεται από τις Εταιρίες για τη λύση των περιφερειακών κεραιών είναι ότι αυτές λόγω ισχύος θα είναι πιο επικίνδυνες στους γύρω κατοίκους. Δεν θεωρούμε ότι ευσταθεί αυτό αφού μπορούν να επιλεγούν κατάλληλα σημεία ώστε να μην υπάρχουν κατοικίες σε αποστάσεις μικρότερες από όση απαιτείται ώστε η μετρούμενη ακτινοβολία να είναι στα επίπεδα που προτείνουμε (δηλαδή 1 μικροβάτ). Η περίπτωση βέβαια αυτή για να υλοποιηθεί χρειάζεται παραχωρήσεις από πλευράς Πολιτείας (άδεια χρήσης δασικής έκτασης, κ.λ.π.) αλλά και από πλευράς Εταιριών (ρευματοδότηση ή γεννήτριες, αυξημένο κόστος κεραιών κ.λ.π.).
Θα πρέπει να προστεθεί παράγραφος που να απαγορεύει την εγκατάσταση κεραιών κοντά σε βιότοπους γιατί έχει αποδειχθεί με έρευνες ότι επηρεάζεται η πανίδα των περιοχών και τα ζώα που ζούσαν εκεί αναγκάζονται να μεταναστεύσουν διαταράσσοντας έτσι την οικολογική ισορροπία της περιοχής. Αυτή είναι μια παράμετρος που το σχέδιο νόμου αλλά και οι Εταιρίες στο παρελθόν δεν έχουν δώσει σημασία αφού φυσικά προέχει η υγεία των ανθρώπων. Όμως διεθνώς υπάρχει ανησυχία που προβλέπει διαταραχές οικοσυστημάτων λόγω της ύπαρξης των κεραιών.
Επίσης θα πρέπει να προστεθεί παράγραφος που να υποχρεώνει τις Εταιρίες να κοινοποιούν σε ιστοσελίδα τους τη θέση και την ισχύ κάθε κεραίας που έχουν εγκαταστήσει ώστε οι πληροφορίες αυτές να είναι διαθέσιμες σε κάθε ενδιαφερόμενο
Τα όρια επιτρεπόμενης έκθεσης να επανεξετάζονται ανά διετία ανάλογα με τα διεθνή ερευνητικά πορίσματα και να εκδίδεται νέα ΚΥΠ των 3 συναρμόδιων Υπουργείων.
Να αναφερθεί στο νόμο η ανάγκη προστασίας των καταναλωτών από τη χρήση των κινητών τηλεφώνων με ευθύνη των κατασκευαστικών εταιριών (π.χ. σύσταση για χρήση hands free ή
blue tooth ιδιαίτερα από τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, παιδιά, ασθενείς, κ.λ.π.).
Στο άρθρο 31/10 περί εγκατάστασης κεραιών 300 μέτρα από την περιφέρεια Νοσοκομείων κ.λ.π. αναφέρεται ότι η «έκθεση για το κοινό δεν πρέπει να υπερβαίνει το 60% της «ασφαλούς έκθεσης».Αντιθέτως θεωρώ ότι μπορεί να εγκατασταθεί κεραία χαμηλής ισχύος σε υψηλό κτίριο Νοσοκομείου, π.χ. στο κέντρο της ταράτσας αφού συνήθως δεν υπάρχουν κτίρια ίδιου ύψους δίπλα. Άλλωστε με τον τρόπο αυτό οι χρήστες κινητών μέσα στο Νοσοκομείο δέχονται ελάχιστη ακτινοβολία όταν χρησιμοποιούν το κινητό τους επειδή υπάρχει κοντά ο σταθμός βάσης. Η ακτινοβόληση των επισκεπτών. Ιατρών και λοιπού προσωπικού στο προαύλιο του Νοσοκομείου είναι ελάχιστη λόγω μεγάλης διαφοράς ύψους από τη θέση της κεραίας και του τρόπου εκπομπής (οριζόντιος λοβός) της ακτινοβολίας. Το ίδιο μπορεί να γίνει σε άλλα επιλεγμένα κτίρια (Δημόσια ή όχι) του λεκανοπεδίου. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις πρέπει να λαμβάνεται υπ΄όψη η αισθητική του χώρου εγκατάστασης.
Άρθρο 31/17,19. Στη σύνταξη της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων θαπρέπει απαραίτητα να συμμετέχει ειδικός επιστήμονας βιολόγος – βιοφυσικός ασχολούμενος με τις συγκεκριμένες ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες. Σε περίπτωση μη ομοφωνίας το θέμα να παραπέμπεται σε δευτεροβάθμιο όργανο.
Η υγεία των ανθρώπων θα πρέπει για την Πολιτεία και για τις Εταιρείες να είναι σημαντικότερος παράγοντας από το μεγαλύτερο κόστος εγκατάστασης των κεραιών με βάση τον τρόπο που προτείνουμε.
Θεωρούμε ότι οι Εταιρίες Κινητής Τηλεφωνίας θα έπρεπε να ζητούν τη συνεργασία ειδικών επιστημόνων επί του θέματος, προτού προχωρήσουν στην ανάπτυξη τεχνολογιών που είναι σαφέστατα χρήσιμες αλλά μπορούν να έχουν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον εν γένει.
Θα πρέπει τέλος να τονιστεί ότι επίπτωση από την ακτινοβολία των κεραιών βάσης υφίστανται δυνητικά (δηλαδή ανάλογα με την ηλικία τους, την ευαισθησία τους και τη διάρκεια διαμονής τους στους χώρους αυτούς) μόνο όσοι κάτοικοι ευρίσκονται μέσα στο λοβό εκπομπής και σε απόσταση ακόμα και μέχρι 200-300 μέτρα όπως έχουν δείξει σχετικές δημοσιεύσεις. Μπορεί αριθμητικά, σε μια πόλη 5 εκατομμυρίων να είναι λίγοι οι κάτοικοι αυτοί, η Πολιτεία όμως πρέπει να διασφαλίζει τις βέλτιστες συνθήκες διαβίωσης για όλους τους κατοίκους.
2 Ιουνίου 2005-06-02
Ερευνητική ομάδα
Λουκά Χ. Μαργαρίτη
Καθηγητή Βιολογίας Κυττάρου και Ραδιοβιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Βιβλιογραφία
Auvinen A. et al, 2002, “Brain tumors and salivary gland cancers among cellular telephone users”, Epidemiology, 13, 365-369.
Bawin,S.M., Adey, W.R., Sabbot,I.M., (1978), “Ionic factors in release of 45Ca 2+ from chick cerebral tissue by electromagnetic fields”.
Proc.Natl.Acad.Sci., U.S.A., 75, 6314-6318.
Burch J.B. et al, (2002), Melatonin metabolite excretion among cellular telephone users, International Journal of Radiation Biology, 78(11), 1029-36.
Dolk H, Shaddik G, Walls P, et all, (1997), Cancer Incidence near Radio and Television Transmitters in Great Britain, I and II, Am J. Epidemiol, 145, 1-17.
Gandhi,P.O., (1982): “Biological Effects and Medical applications of RF electromagnetic fields”. IEEE Trans. on Microwave Theory and Techniques, Vol.30, No 11, pp1831-1847.
Hallberg O. and Johansson O., (2002), “Melanoma Incidence and Frequency Modulation (FM) Broadcasting”, Archives of Environmental Health, 57(1), 32-40.
Hardell L., et al, 2002, “Cellular and cordless telephones and the risk for brain tumors”, Eur. J. Cancer Prev., 11, 377-386.
Hyland G.J., (2000), Physics and biology of mobile telephony, Lancet, 356, 1833-1836.
ICNIRP (1998), “Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic and electromagnetic fields (up to 300GHz)”,
Health Phys. 74, 494-522.
IRPA (International Non – ionizing Radiation Committee of the International Radiation Protection Association), (1988): “Guidelines on limits of exposure to radiofrequency electromagnetic fields in the frequency range from 100kHz to 300GHz”, Health Phys., 54, 115-123.
Krause CM et al, (2000): “Effects of electromagnetic fields emitted by cellular phones on the electroencephalogram during a visual working memory task”, Int. J. Raddiat. Biol., Vol. 76, 12, 1659-1667.
Kwee, S and Raskmark, P, (1998): “Changes in cell proliferation due to environmental non-ionizing radiation 2. Microwave radiation”, Bioelectrochemistry and Bioenergetics, 44, 51-255.
Lai H, Singh NP., (1995) “Acute low-intensity microwave exposure increases DNA single-strand breaks in rat brain cells”, Bioelectromagnetics, 16(3), 207-210.
Lai H, Singh NP., (1996), “Single and double-strand DNA breaks in rat brain cells after acute exposure to radiofrequency electromagnetic radiation”, Int. J. Radiat. Biol., 69(4), 513-521.
Λιολιούσης Κ.Θ., (1997): “Βιολογικές επιδράσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας”, Εκδόσεις Δίαυλος, ISBN 960-531-035-X
Μαργαρίτης Λ.Χ., Παναγόπουλος Δ.Ι., 2000, Βιολογικές επιπτώσεις από την ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων, Scientific American, (Ελληνική έκδοση), Β(23), 43-50.
Panagopoulos D.J. and Margaritis L.H., 2003, Effects of electromagnetic fields on the reproductive capacity of Drosophila melanogaster, In: Stavroulakis P. (Ed.) “Biological Effects of Electromagnetic Fields”, Springer-Verlag.
Panagopoulos D.J., Karabarbounis A., Margaritis L.H., 2004, “Effect of GSM 900-MHz Mobile Phone Radiation on the Reproductive Capacity of Drosophila melanogaster”, Electromagnetic Biology and Medicine, 23(1), 29-43.
Russian EMF Safety Standards, Intrnational EMF Project
Salford L.G, et al, Nerve Cell Damage in Mammalian Brain after Exposure to Microwaves from GSM Mobile Phones, Environmental Health Perspectives, January 2003.
Stang A., Anastassiou G., et al, 2001, “The possible role of radiofrequency radiation in the development of uveal melanoma”, Epidemiology, 12(1), 7-12.
Velizarov, S, Raskmark, P, Kwee,S, (1999): “The effects of radiofrequency fields on cell proliferation are non-thermal”, Bioelectrochemistry and Bioenergetics, 48, 177-180.
Xenos Th.D, Margas I.N, (2003): Low Power Density RF Radiation Effects on Experimental Animal Embryos and Foetuses, In: Stavroulakis P. (ed.), Biological Effects of Electromagnetic Fields, Springer, 579-602.
1: Aitken RJ, Bennetts LE, Sawyer D, Wiklendt AM, King BV. –
Related Articles
Impact of radio frequency electromagnetic radiation on DNA integrity in the male germline.
Int J Androl. 2005 Jun;28(3):171-9.
PMID: 15910543 [PubMed – in process]
2:
Diem E, Schwarz C, Adlkofer F, Jahn O, Rudiger H. –
Related Articles
Non-thermal DNA breakage by mobile-phone radiation (1800MHz) in human fibroblasts and in transformed GFSH-R17 rat granulosa cells in vitro.
Mutat Res. 2005 Jun 6;583(2):178-83.
PMID: 15869902 [PubMed – in process]
3:
Hook GJ, Zhang P, Lagroye I, Li L, Higashikubo R, Moros EG, Straube WL, Pickard WF, Baty JD, Roti Roti JL. –
Related Articles
Measurement of DNA damage and apoptosis in Molt-4 cells after in vitro exposure to radiofrequency radiation.
Radiat Res. 2004 Feb;161(2):193-200.
PMID: 14731070 [PubMed – indexed for MEDLINE]
4:
Stiefelhagen P. –
Related Articles
[Electromagnetic fields. Telephoning until DNA is damaged?]
MMW Fortschr Med. 2002 Aug 8;144(31-32):9. German. No abstract available.
PMID: 12422719 [PubMed – indexed for MEDLINE]