Για την οικολογική πόλη

Η ζωή των ανθρώπων στο μέλλον είναι στις πόλεις. Φέτος, το 2006, για πρώτη φορά ο πληθυσμός που ζει στις πόλεις σε όλο τον κόσμο θα ξεπεράσει το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού! Είναι πρωταρχικής σημασίας να βρούμε οικολογικούς τρόπους για να ζούμε στις πόλεις και αυτό εξαρτάται από τον τρόπο που επιλύουμε τα προβλήματα της αστικής οικολογίας (urban ecology). Το περιβαλλοντικό κίνημα στις απαρχές του, τη δεκαετία του ’70, αν και από νωρίς -πολύ σωστά- τάχθηκε κατά της αστικής υπερσυγκέντρωσης και υπέρ της αποκέντρωσης. Είχε όμως δυσκολία να κατανοήσει την έννοια της πόλης σε όλη της την πολυπλοκότητα.

Παρά τα αποφασιστικά βήματα για την κατανόηση των προβλημάτων της πόλης από τη μεριά του οικολογικού κινήματος, εξακολουθεί να υπάρχει έλλειμμα: Η διεκδίκηση απλώς για καθαρό νερό, καθαρό αέρα, χώρους πρασίνου, διαχωρισμό των σκουπιδιών, είναι πράγματα απαραίτητα, αλλά δεν είναι αρκετά. Είναι πια φανερό ότι πρέπει να καταπιαστούμε με τη μελέτη των αστικών προβλημάτων σε βάθος.

Oι πόλεις είναι οικοσυστήματα

Η αλληλεπίδραση πόλης-φύσης όμως γίνεται με εντελώς ιδιαίτερο τρόπο. Στην ιστορία της ανθρωπότητας δημιουργήθηκαν ανθρωπογενή συστήματα που λειτούργησαν “συνεργατικά” με το φυσικό περιβάλλον και άλλα που ήρθαν σε σύγκρουση με αυτό. Η πόλη είναι ένα φαινόμενο τόσο σύνθετο, όσο ένας ζωντανός οργανισμός. Η μεγάλη συγκέντρωση, μέσα στα όριά της, οικονομικών, πολιτιστικών και κοινωνικών αγαθών επιτρέπει την κεφαλαιοποίηση και ιδιωτικοποίηση με-γάλου μέρους του κοινωνικού πλούτου. Ταυτόχρονα, όμως, είναι ο τόπος εκπλήρωσης των επιθυμιών, ο τόπος της πολλαπλότητας: πολλαπλότητας ευκαιριών, επαφών, διαδραστικότητας με τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχει η επιθυμία της νεολαίας της υπαίθρου για πράγματα που μόνο στην πόλη θα βρει και που ξεπερνούν κατά πολύ το βασικό ζήτημα της προσφοράς εργασίας. Η πόλη είναι οικοσύστημα ακριβώς, γιατί τι άλλο είναι ένα οικο-σύστημα παρά μια αλληλεπίδραση διαφορετικών στοιχείων, πλασμάτων, ανθρώπων που αλληλοτροφοδοτούν ο ένας τον άλλο με πολλούς τρόπους. Είναι μεικτές χρήσεις και λειτουργίες, μαγαζάκια και πεζοδρόμια, πλήθος ανθρώπων που κυκλοφορούν, αίσθηση γειτονιάς, μια κάποια δόση χαρούμενου χάους. Ναι στην Αθήνα, στην Instanbul, στο Ρίο ντε Τζανέϊρο, στο Παρίσι, στο Σαν Φρανσίσκο. Όχι στη Μπραζίλια, όχι στο Houston.

Λίγα ιστορικά – Οικολογική πολεοδομία είναι η σωστή πολεοδομία

Από τη δεκαετία του’20, το κίνημα του Μοντερνισμού, -τόσο προσφιλές στην ορθόδοξη Αριστερά- εστίασε στην εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου και στην επίλυση κατά προτεραιότητα του οξυμένου στεγαστικού προβλήματος. Δεν υπήρχε ακόμη ο προβληματισμός γύρω από τη σχέση κτιστού και φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χτιστούν κτίρια ενεργοβόρα, εκτός ανθρώπινης κλίμακας, και αφετέρου πολλές πολεοδομικές επεμβάσεις είχαν κύριο μέλημα τη διευκόλυνση της αυτοκίνησης, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό του ιστορικού ιστού των πόλεων. Παράλληλα, μια στενά «ορθολογική» προσέγγιση οδήγησε στο σύστημα μονολειτουργικών αστικών ζωνών (συνοικίες-υπνωτήρια και προβληματικές εμπορικές και βιομηχανικές περιοχές.) Ακόμη, ενώ μεγάλες εκτάσεις αποδίδονται στο πράσινο, οι χώροι αυτοί είναι νεκροί, αποκομμένοι από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Από τις δεκαετίες του 60 και 70 όμως και μετά, τα κοινωνικά κινήματα της πόλης και οι έρευνες και πρακτικές πολεοδόμων, κοινωνιολόγων, κοινωνικών ψυχολόγων και άλλων ειδικών (που συχνά συμμετείχαν και οι ίδιοι ενεργά σε αυτά τα κινήματα) άλλαξαν τις πολεοδομικές αντιλήψεις και εν μέρει το πρόσωπο των ιστορικών πόλεων. Σε σχέση με τον καθορισμό των χρήσεων γης, η αντίληψη των μονολειτουργικών ζωνών έχει αποδειχθεί επιζήμια για την κοινωνική ζωή στην πόλη και έχει εγκαταλειφθεί, τουλάχιστον σε επίπεδο σχεδιασμού. Τώρα επικρατεί η λογική των επαλλήλων δραστηριοτήτων. Εκτεταμένες πεζοδρομήσεις και ποδηλατοδρομήσεις άρχισαν να εμφανίζονται. Παλιά προβλήματα λύνονται, νέα όμως αναδύονται: Μεγάλο σύγχρονο πρόβλημα είναι το φαινόμενο της ανεξέλεγκτης χαώδους εξάπλωσης (sprawling) των πόλεων, με την ανάπτυξη δορυφορικών ψευδο-χωριών με μικρές μονοκατοικίες – κύτταρα κοινωνικής εσωστρέφειας- χωρίς επαρκείς υποδομές και ολοκληρωτικά εξαρτημένες από το Ι.Χ. (Κάτι ανάλογο στην Ελλάδα είναι οι γνωστές αυθαιρετουπόλεις και οι παντοειδείς οικοδομικοί «συνεταιρισμοί»).

Βασικές αρχές για βιώσιμο οικιστικό περιβάλλον

Ολοκληρωμένη, βιώσιμη αστική ανάπτυξη δεν θεωρείται το άθροισμα πολλών σημειακών βελτιώσεων αλλά προκύπτει ως προϊόν ολοκληρωμένου σχεδιασμού, πολιτικών χρηματοδότησης και περιφερειακής ανάπτυξης, με ρυθμιστικά σχέδια στηριγμένα στις αρχές της βιωσιμότητας, που διαπερνούν όλους τους επιμέρους τομείς του σχεδιασμού. Η κτιριολογική προσέγγιση της βιωσιμότητας, παρά την σπουδαιότητά της σε πιλοτικό επίπεδο, είναι πολλές φορές ανεπαρκής για το σύνολο της πόλης, εάν δεν διέπεται από οικολογικές αρχές και ο γενικότερος πολεοδομικός σχεδιασμός.

Ειδικότερα:
1) Επαρκή δίκτυα υποδομών, ενεργειακά δίκτυα με κατά το δυνατόν χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, κοινωνικές υποδομές. Για να είναι μια πόλη λειτουργική θα πρέπει οι υποδομές της να είναι σε ευθεία αντιστοιχία με τον πληθυσμό της. Ειδικότερα για τα απορρίμματα και απόβλητα απαιτείται περιορισμός του συνολικού όγκου, επιλογή στην πηγή, ανακύκλωση, κομποστοποίηση, υγειονομική ταφή.
2) Η χαμηλή πυκνότητα δόμησης δείχνει να έχει ποιοτικό προβάδισμα έναντι της υψηλής. Ο καθορισμός όμως της πυκνότητας θα πρέπει να προκύπτει από το επιθυμητό και οικο-λογικά επιτρεπτό οικιστικό μέγέθος κάθε πόλης, ώστε να αποφευχθεί η καταστροφή εκτεταμένων φυσικών πόρων.
3) Δίκτυο δρόμων, πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων. Προβάδισμα στα συλλογικά μέσα μεταφοράς έναντι των ατομικών, στην αποθάρρυνση της διέλευσης των ΙΧ από το κέντρο της πόλης και στην ανάπτυξη τοπικών κέντρων που θα εξυπηρετήσουν την προσβασιμότητα των κατοίκων.
4) Πολεοδομικός ιστός που ευνοεί την κοινωνική συνοχή και την πολυπολιτισμικότητα, και αποθαρρύνει τη δημιουργία γκέτο ταξικών, εθνοτικών η ηλικιακών.
Πολεοδομικά εργαλεία γι αυτούς τους στόχους:
• Πολυλειτουργικές ζώνες.
• Χωροθέτηση των απαραίτητων αναπτυξιακών έργων, με τρόπο ώστε να μην καταστρέφεται ο υπάρχων οικιστικός ιστός.
• Από τη μεγάλη κλίμακα έως τη μικροκλίμακα του αστικού εξοπλισμού, σχεδιασμός φιλικός προς όλο τον πληθυσμό και ιδιαίτερα τα παιδιά, τους ηλικιωμένους, τα άτομα με αναπηρίες.
• Πολεοδομικά μέτρα για την ασφάλεια από φυσικούς και ανθρωπογενείς κινδύνους. Ο σχεδιασμός αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί καθώς η κλιματική αλλαγή του πλανήτη οξύνει τα έντονα καιρικά φαινόμενα. Σωστός σχεδιασμός ώστε να αποφεύγονται πολεοδομικές πρακτικές που ευνοούν αντικοινωνικές συμπεριφορές. Τυπικό παράδειγμα τα πολυώροφα, απρόσωπα συγκροτήματα “κοινωνικών” κατοικιών της δεκαετίας του 50 και 60 στις ευρωπαϊκές Μητροπόλεις (τα παρισινά HLM κ.α.) χωρίς κοινωνικές υποδομές ή πράσινο, που αποτελούν εστίες εγκληματικότητας.)
5) Το ωραίο είναι οικολογικό! Βιώσιμη πόλη σημαίνει οπωσδήποτε και όμορφη πόλη. Σεβασμός της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, αλλά και ενθάρρυνση της αρχιτεκτονικής καινοτομίας με νέα λαμπρά αρχιτεκτονικά έργα, αναπλάσεις πλατειών και υποβαθμισμένων αστικών συνόλων, ανακύκλωση κτηρίων με νέες χρήσεις. Όχι όμως πόλεις-μουσεία!! Οδικός σχεδιασμός ώστε να δημιουργούνται ενδιαφέρουσες διαδρομές. Πόλεις ευανάγνωστες, με την ανάδειξη αστικών σημείων αναφοράς, μνημείων, συμβόλων, καλλιτεχνικών έργων.
6) Δημιουργία χώρων πρασίνου, αναβάθμιση των υφισταμένων. Σεβασμός και απελευθέρωση τού φυσικού περιβάλλοντος της πόλης- χλωρίδας- πανίδας – ανάγλυφου του εδάφους – υδάτων- γραμμής αιγιαλού- μνημείων της φύσης. Ανασύσταση-ανάπτυξη φυσικών οικοσυστημάτων μέσα στην πόλη. Όχι στην επιθετική κατάληψη λόφων, στη δόμηση σε ρέματα, στην αποψίλωση και οικοδόμηση περιαστικών δασών.

Με δυο λόγια, βιώσιμες είναι οι πόλεις που συμβάλλουν στην απελευθέρωση και στη δημιουργικότητα του ανθρώπου και όχι στον αποκλεισμό και την αποξένωσή του. Οικολογική πολεοδομία είναι η σωστή πολεοδομία, η ζωντανή, καθημερινή παρακολούθηση της πόλης και η εφαρμογή καθημερινών σχεδιαστικών αναπροσαρμογών στην κατεύθυνση του συλλογικού οφέλους και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής στην πόλη, με παράλληλη αποτίμηση και επιμερισμό της αστικής ευθύνης των πράξεων διοίκησης και πολιτών.

Μελίττα Γκουρτσογιάννη,
Αρχιτέκτων- πολεοδόμος,
Συντονίστρια της Ομάδας για την πόλη των Οικολόγων Πράσινων

1 σκέψη για το “Για την οικολογική πόλη”

  1. Ήταν μια πελάρα που δεν μας άρεσε ούτε μας βοήθησε καθόλου στην εργασία μας.

Αφήστε ένα Σχόλιο

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Scroll to Top