«Περιμένουμε και μολύνουμε», η πολιτική της Κομισιόν για τα μεταλλαγμένα
Το ζήτημα της συνύπαρξης των γενετικά τροποποιημένων (ΓΤ) καλλιεργειών με τις συμβατικές και βιολογικές αποτελεί τα τελευταία χρόνια ένα κομβικό ζήτημα της ευρωπαϊκής πολιτικής για τα μεταλλαγμένα. Η Οδηγία 2001/18/ΕΚ, σχετικά με τη σκόπιμη απελευθέρωση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) στο περιβάλλον, δεν προβλέπει την εναρμόνιση της πολιτικής των κρατών – μελών στο συγκεκριμένο ζήτημα. Το άρθρο 26α της Οδηγίας δίνει την ευχέρεια στα κράτη – μέλη να θεσπίσουν τους δικούς τους κανόνες, ούτως ώστε να αποφευχθεί η παρουσία ΓΤΟ σε άλλα προϊόντα και χώρους, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και τα χωράφια ή οι αποθήκες σπόρων.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν) εξέδωσε το 2003 τη σύσταση 2003/556/ΕΚ, μέσω της οποίας παρουσίασε μη δεσμευτικές κατευθυντήριες γραμμές για την υιοθέτηση των συγκεκριμένων μέτρων από τα κράτη-μέλη. Έκτοτε και μέχρι σήμερα, 4 κράτη (Αυστρία, Γερμανία, Δανία και Πορτογαλία) υιοθέτησαν σχετικά νομοθετήματα. Άλλα 5 κράτη (Τσεχία, Ουγγαρία, Λετονία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία) έχουν κοινοποιήσει στην Κομισιόν σχέδια νόμων, τα οποία αναμένεται να υιοθετηθούν κατά τη διάρκεια του 2006. Η Ελλάδα δεν έχει εκφράσει ακόμα την πρόθεση για τη θέσπιση κάποιου συγκεκριμένου μέτρου.
Σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο, τα μέτρα συνύπαρξης πρέπει να αφορούν μόνο τις οικονομικές πτυχές της καλλιέργειας των μεταλλαγμένων. Πρέπει να αποσκοπούν δηλαδή αποκλειστικά στην αποφυγή της παρουσίας τους σε άλλα προϊόντα, τα οποία ενδεχομένως θα χάσουν την εμπορική τους αξία αν επιμολυνθούν από ΓΤΟ και υποστούν την ανάλογη σήμανση (όπως οι βιολογικές καλλιέργειες αλλά και οι συμβατικές). Αντίθετα, τα εθνικά μέτρα συνύπαρξης δεν επιτρέπεται να υποβάλλουν τις ΓΤ καλλιέργειες σε πρόσθετους περιορισμούς από αυτούς που ορίστηκαν από την έγκριση της Ε.Ε.
Βάσει των παραπάνω, η Κομισιόν στις μέχρι στιγμής παρατηρήσεις της προς τα κράτη-μέλη έθεσε συγκεκριμένες αρχές, οι οποίες συνιστούν το ελάχιστο πλαίσιο προστασίας των εγκεκριμένων ΓΤ προϊόντων. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται η απαγόρευση θέσπισης υπερβολικά μεγάλων ζωνών διαχωρισμού μεταξύ ΓΤ και άλλων καλλιεργειών, η απαγόρευση πρόσθετων γραφειοκρατικών περιορισμών προς τους καλλιεργητές μεταλλαγμένων και η απαγόρευση μεταλλαγμένων μόνο βάσει συγκεκριμένων λόγων και ανά προϊόν. Σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο δεν επιτρέπεται σε ένα κράτος-μέλος να απαγορεύσει γενικά όλους τους ΓΤΟ σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή, ακόμα και αν αυτή είναι ιδιαίτερου οικολογικού ενδιαφέροντος και υπάγεται στο δίκτυο NATURA 2000.
Προσεχώς αναμένεται περισσότερα κράτη να κοινοποιήσουν στην Κομισιόν εθνικά μέτρα για τη συνύπαρξη ΓΤ καλλιεργειών. Παράλληλα η Κομισιόν, στην έκθεσή της για τη μέχρι στιγμής εφαρμογή των εθνικών μέτρων συνύπαρξης (COM(2006) 104, 9 Μαρτίου 2006), ανήγγειλε τα εξής βήματα για τη συνέχεια:
• στενότερη συνεργασία με τα κράτη-μέλη και ιδιαίτερα εντός του δικτύου COEX-NET,
• συνεργασία με τα κράτη-μέλη για την ανάπτυξη «βέλτιστων πρακτικών για τα τεχνικά μέτρα συνύπαρξης»,
• συλλογή και επεξεργασία λεπτομερέστερων πληροφοριών για τα υπάρχοντα συστήματα εθνικών κανόνων αποζημίωσης, σε περίπτωση επιμόλυνσης μη ΓΤ καλλιεργειών από ΓΤ καλλιέργειες,
• αναφορά στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την εξέλιξη των παραπάνω δραστηριοτήτων το 2008.
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις αντέδρασαν στην παραπάνω έκθεση με έντονη κριτική. Οι ευρωπαίοι «Φίλοι της Γης» κατηγόρησαν για άλλη μια φορά την Κομισιόν επειδή αποφεύγει να εναρμονίσει σε Κοινοτικό επίπεδο τη νομοθεσία για τη συνύπαρξη των καλλιεργειών, μια παράλειψη η οποία ενδέχεται να προκαλέσει ανεπανόρθωτη μόλυνση της ευρωπαϊκής διατροφής, των σπόρων και του περιβάλλοντος. Σταθερά καταγγέλλουν την Κομισιόν για την πολιτική του “περιμένουμε και μολύνουμε”.
Υπόψη ότι περισσότερες από 170 περιοχές στην Ε.Ε. έχουν εκφράσει την επιθυμία τους να είναι ελεύθερες από μεταλλαγμένα αλλά το αναπτυσσόμενο αυτό κίνημα δεν έχει γίνει ακόμα σεβαστό από τις Βρυξέλλες. Αντίθετα, η Κομισιόν έχει χαρακτηρίσει τα μισά από τα εθνικά μέτρα συνύπαρξης ως εμπόδια για την ελεύθερη διακίνηση των αγαθών, υποκύπτοντας στις επιταγές των εταιρειών βιοτεχνολογίας. Μόνο που λογαριάζουν χωρίς τους πολίτες…
Μιχάλης Τρεμόπουλος