Ο κίνδυνος ενός μεγάλου βιομηχανικού ατυχήματος παραμένει.
Η τεράστια πυρκαγιά στις δεξαμενές πετρελαιοειδών της Jet Oil τον Φεβρουάριο 1986 ήταν το μεγαλύτερο βιομηχανικό ατύχημα που συνέβη στη χώρα μας και για πολλές μέρες απειλούσε ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη με καταστροφή.
Η πυρκαγιά ξέσπασε στις 24/2/1986 κατα τη διάρκεια επισκευών και μιας οξυγονοκόλλησης. Τα ελλιπή μέτρα ασφαλείας δεν προλαβαίνουν το κακό και ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά σε δεξαμενές πετρελαίου της Jet Oil στο
Καλοχώρι Θεσσαλονίκης. Την επόμενη μέρα επεκτείνεται σε 4 γειτονικές δεξαμενές και ο φόβος όλων είναι οι εγκαταστάσεις της ΕΚΟ και η δεξαμενή αμμωνίας της Σινγκ, χωρητικότητας 15.000 τόνων, η οποία εκείνη την περίοδο αποτελούσε αντικείμενο καταγγελιών της Οικολογικής Κίνησης Θεσσαλονίκης. Στίς 26/2 τίθεται υπό έλεγχο η φωτιά, αρχίζει η εκκένωση της δεξαμενής αμμωνίας αλλά την επομένη μία έκρηξη προκαλεί επέκταση της πυρκαγιάς σε όλες τις εγκαταστάσεις του Μαμιδάκη. Ο πανικός εντάθηκε τη νύχτα της 27ης Φεβρουαρίου, όταν σημειώθηκε η μεγάλη έκρηξη στη δεξαμενή 8 και διαδόθηκε η φήμη ότι η φωτιά επεκτάθηκε στη γειτονική δεξαμενή αμμωνίας κάτι που ευτυχώς δεν συνέβη. Αν η φωτιά «έγλυφε» την επικίνδυνη αποθήκη, θα προκαλούνταν τεράστια ανθρώπινη και οικολογική καταστροφή, ανάλογη με τα μεγάλα χημικά δυστήματα του Σεβέζο στην Ιταλία και της Μομπάλ στην Ινδία.
Από την Κατερίνη μέχρι τη Χαλκιδική ο ουρανός ήταν μαύρος. Η πόλη έχει τότε 800 χιλιάδες κατοίκους ο αέρας ευνόησε ώστε να μην πνιγεί από τους καπνούς η πόλη και να μην επεκταθεί η πυρκαγιά στις γειτονικές δεξαμενές πετρελαιοειδών. Εικοσιπέντε άνθρωποι θα οδηγηθούν στα νοσοκομεία με τραυματισμούς και δηλητηριάσεις. Εικοσιπέντε άνθρωποι θα οδηγηθούν στα νοσοκομεία με τραυματισμούς και δηλητηριάσεις. Το Καλοχώρι εκκενώθηκε ενώ οι πολίτες της Θεσσαλονίκης παρακολουθούσαν τον φλεγόμενο ουρανό από τα πάρκα και τις πλατείες, έτοιμοι για τα χειρότερα… Τελικά η φωτιά σβήστηκε στις 3/3 με την καίρια συνδρομή αποστολής πυροσβεστών από τη Γιουγκοσλαβία, εξειδικευμένων στην αντιμετώπιση βιομηχανικών ατυχημάτων.
Ανάστατη η πόλη, παρακολουθούσε ανήμπορη να αντιδράσει σε έναν κίνδυνο που αγνοούσε και δεν είχε προετοιμαστεί. Χιλιάδες τόνοι πετρελαίου που καιγόταν, ρύπαιναν την ατμόσφαιρα, μόλυναν τις καλλιέργειες, σπέρνοντας τον καρκίνο και τον πανικό.
Ένα κοινότατο ατύχημα εξελίχθηκε σε μια δαμόκλειο σπάθη για τη Θεσσαλονίκη, ακριβώς γιατί δεν είχαν παρθεί μέτρα ασφαλείας και δεν αντιμετωπίστηκε έγκαιρα και σωστά στη γένεση του. Μόνον οι καιρικές συνθήκες στάθηκαν σύμμαχοι για την πόλη και από τύχη αποφυγαμε τα χειρότερα.
Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στην ίδια την Jet Oil, που το 1986 έσπειρε τον καρκίνο σ’ όλη την Κεντρική Μακεδονία -αλλά ακόμη και στη Βουλγαρία- και κόντεψε να τινάξει στον αέρα ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη;
- Πολύ σύντομα μετά την καταστροφή των δεξαμενών, εξασφάλισε άδειες λειτουργίας καινούργιων εγκαταστάσεων στον ίδιο χώρο και ξανάφτιαξε μεγαλύτερες δεξαμενές και σε πιο κοντινές αποστάσεις, χωρίς να εξασφαλίσει καν τα νομικά προσχήματα και παρά τη διαφωνία της Πυροσβεστικής.
- Προχώρησε στην επέκταση των πετρελαιοδεξαμενών της κατά παράβαση των προβλέψεων του Ρυθμιστικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης.
- Έθαψε τα καμένα και στερεοποιημένα υπολείμματα της φωτιάς, δηλαδή εκατοντάδες τόνους τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα, σε κοντινές περιοχές, κυρίως του Καλοχωρίου, παρά τις καταγγελίες της Οικολογικής Κίνησης.
- Πήρε όλα τα λεφτά της ασφάλειας και προωθήθηκε -με τις ευλογίες των κυβερνήσεων- στα Βαλκάνια.
- Συνέχισε να ρυπαίνει τον Θερμαϊκό και να απειλεί την περιοχή με διαρροές και πιθανά ατυχήματα.
- Αθωώθηκε στο Εφετείο και ο Γ. Μαμιδάκης παραδόθηκε «καθαρός» στην κοινωνία ενώ μόνο δύο τεχνικοί του τιμωρήθηκαν με ποινή εξαγοράσιμη, με το καταπληκτικό ποσό των 540.000 δρχ (σήμερα 1584,74 €)!
Η Jet Oil είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του σκανδαλώδους τρόπου με τον οποίο συχνά προωθείται η «ανάπτυξη» της χώρας. Είναι η ίδια πρακτική, που ακολουθεί διεθνώς η βιομηχανία πετρελαίου και πετυχαίνει να κερδοσκοπεί εξαγοράζοντας συνειδήσεις, μπλοκάροντας την πληροφόρηση και υποθηκεύοντας το μέλλον του τόπου.
Παρόλο που η σημασία της χωροθέτησης των δραστηριοτήτων είναι εξαιρετικά σημαντική για την πρόληψη ενός ατυχήματος, δεν υπάρχουν νομοθετημένα σε εθνικό επίπεδο ουσιαστικά κριτήρια χωροθέτησης, παρά μόνο ένα γενικό ευχολόγιο. Πρακτική συνέπεια αυτής της προφανώς προσχεδιασμένης αδράνειας του κράτους είναι η ανεξέλεγκτη συσσώρευση εκατοντάδων χιλιάδων κυβικών πετρελαιοειδών αλλά και άλλων επικίνδυνων εγκαταστάσεων στη Δυτική Θεσσαλονίκη.
Η γραφειοκρατία, οι αντιπαλότητες, το συγκεντρωτικό κράτος, οι διεσπαρμένες και επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες, η απουσία συνολικού σχεδιασμού και ελέγχου και τα ποικίλα συμφέροντα εγγυώνται την ανυπαρξία αποτελέσματος.
Η Νομαρχία, που θεωρητικά έλεγχε τις βιομηχανίες, δεν ασχολήθηκε σοβαρά με τους κινδύνους από τη βιομηχανική δραστηριότητα.
ΤΟ ΣΑΤΑΜΕ ΚΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ ΣΕΒΕΖΟ ΙΙ
Η πλημμελής εφαρμογή της Οδηγίας Seveso Ι του 1982 στη χώρα μας είχε επανειλημμένως καταγγελθεί. Είναι χαρακτηριστικό, ότι οι έλεγχοι και επιθεωρήσεις σε ότι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και των συνθηκών εργασίας στις βιομηχανικές εγκαταστάσεις, υποδιπλασιάστηκαν, ακόμη και σ’ αυτές που χαρακτηρίζονται -σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές- ως εξαιρετικά επικίνδυνες.
Το 1999 ολοκληρώθηκε το Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.), που στηρίζεται στο γεγονός ότι «στην ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης υπάρχει μεγάλος αριθμός εγκαταστάσεων, που εμπεριέχουν κινδύνους μεγάλου ατυχήματος». Πρόκειται για διυλιστήρια πετρελαίου και εγκαταστάσεις επεξεργασίας προϊόντων πετρελαίου, αποθήκες υγρών και αερίων καυσίμων, εγκαταστάσεις φυτοφαρμάκων κτλ.
Σύμφωνα με τα κριτήρια της οδηγίας Seveso II του 1996 οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις υψηλού κινδύνου στη Θεσσαλονίκη είναι πάνω από 30. Παρόλα αυτά, το ΣΑΤΑΜΕ περιλαμβάνει 18 εγκαταστάσεις (22 επιχειρήσεις).
Η βασική παραδοχή της Seveso ΙΙ είναι ότι δεν μπορεί ένα μεγάλο ατύχημα να αντιμετωπίζεται μόνο με καταστολή, γι’ αυτό και δίνει βάρος στην πρόληψη. Πρέπει λοιπόν να παίρνονται υπόψη και κριτήρια επικινδυνότητας στο σχεδιασμό των χρήσεων γης καθώς και διορθωτικά μέτρα στην ήδη υπάρχουσα κατάσταση, με περιορισμό των οικισμών, των εγκαταστάσεων κλπ, ώστε να μην υπάρχουν κίνδυνοι για τους πολίτες. Η πρόληψη εκφράζεται στην οδηγία και με τη βελτίωση των συστημάτων ασφαλείας, την εκπαίδευση του προσωπικού, την ενημέρωση του κοινού κ.α.
Συγκεκριμένα:
- Συνεκτιμάται το φαινόμενο domino. Προβλέπεται δηλ. η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της περίπτωσης των πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων για «τις μονάδες ή ομάδες μονάδων όπου η πιθανότητα και η δυνατότητα ή οι συνέπειες μεγάλου ατυχήματος μπορεί να αυξάνονται λόγω της θέσης και της εγγύτητας αυτών των μονάδων και των ειδών και ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών που διαθέτουν».
- Οι στόχοι της πρόληψης των μεγάλων ατυχημάτων και του περιορισμού των συνεπειών τους πρέπει να συνυπολογίζονται στις πολιτικές χρήσης γης ή και τις άλλες σχετικές πολιτικές
- Προβλέπεται περισσότερη και πιο άμεση εμπλοκή των πολιτών, αφού κατά τη σύνταξη των Ειδικών ΣΑΤΑΜΕ (των εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης που έπρεπε να καταρτιστούν από τη Νομαρχία Θεσσαλονίκης για κάθε υπόχρεη εγκατάσταση) έπρεπε να ζητηθεί η γνώμη τους. Τονίζεται μάλιστα ότι «για να βελτιωθεί η πληροφόρηση για το περιβάλλον, το κοινό πρέπει να έχει πρόσβαση στις εκθέσεις ασφαλείας που συντάσσουν οι ασκούντες την εκμετάλλευση, οι δε απειλούμενοι από μεγάλο ατύχημα πρέπει να διαθέτουν επαρκή στοιχεία για αντιδράσουν ορθά σε παρόμοια περίπτωση». Σημαντικότατο είναι το άρθρο 13 της οδηγίας όπου αναφέρεται ότι «τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε οι πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα ασφαλείς και την απαιτούμενη συμπεριφορά σε περίπτωση ατυχήματος να παρέχονται αυτεπαγγέλτως στους κινδυνεύοντες από μεγάλο ατύχημα». Τονίζεται μάλιστα ότι «τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε η έκθεση ασφαλείας να δημοσιοποιείται» και ότι «το κοινό μπορεί να δίνει τη γνώμη του» στο σχεδιασμό για νέες μονάδες, τη μετατροπή υφιστάμενων μονάδων ή τη διαρρύθμιση των χώρων γύρω τους. Επιπλέον η οδηγία επιβάλλει «να ζητείται η γνώμη του μεν προσωπικού για το εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης του δε κοινού για το εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης». Οι πολίτες όμως και οι συλλογικές τους δραστηριότητες αντιμετωπίζονται με καχυποψία και το δικαίωμά τους στην πληροφόρηση, παρά την κατοχύρωσή του και με άλλες ευρωπαϊκές οδηγίες αλλά και με τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, παραμένει χωρίς περιεχόμενο. Και ας είναι αυτοί που θα υποστούν τις επιπτώσεις ενός ατυχήματος.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Ποιες είναι εκείνες οι επιλογές που θα αποκλείουν τους κινδύνους για τη ζωή και τη φύση; Πως μπορεί να αποκλεισθεί η πιθανότητα να γίνει η Θεσσαλονίκη ολοκαύτωμα;
Σίγουρα το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται μόνο με ευχολόγια ή έστω και με νόμους αλλά με την αλλαγή του βιομηχανικού μοντέλου ανάπτυξης. Όμως άμεσα απαιτείται:
- Συνολική μελέτη χωροθέτησης των δραστηριοτήτων σε σχέση με την επικινδυνότητα στην περιοχή και πιθανή μετεγκατάσταση κάποιων.
- Σύνταξη όλων των Ειδικών ΣΑΤΑΜΕ, δηλαδή των εξωτερικών σχεδίων έκτακτης για κάθε εγκατάσταση και αναθεώρηση των υπαρχόντων.
- Συγκρότηση αποτελεσματικών και ευέλικτων μηχανισμών ελέγχου των συνθηκών που μπορούν να δημιουργήσουν ένα μεγάλο ατύχημα.
- Διενέργεια συστηματικών ελέγχων, που θα εγγυώνται την εφαρμογή των μέτρων περιορισμού των κινδύνων.
- Συνεχή προγράμματα ενημέρωσης και ασκήσεις ετοιμότητας των πολιτών από την αυτοδιοίκηση.
- Μέριμνα ώστε ο πολεοδομικός σχεδιασμός να περιλαμβάνει τα θέματα της επικινδυνότητας.
Η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης παρακολουθεί το θέμα εδώ και 30 χρόνια και πάντα βρίσκεται στη διάθεση όσων ενδιαφέρονται με προτάσεις και ιδέες για την εφαρμογή των μέτρων που θα οδηγήσουν στην ελαχιστοποίηση των συνθηκών που μπορούν να δημιουργήσουν ένα μεγάλο βιομηχανικό ατύχημα.
Τα σκίτσα του Γ. Ιωάννου δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Ταχυδρομος και αναδημοσιεύτηκαν στη νεα Οικολογία στο τεύχος 18 που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1984.
Διαβάστε επίσης: Η πύρινη επέτειος της Jet Oil ανασκαλεύει μνήμες και φόβους
Τριάντα χρόνια από τη φωτιά που δηλητηρίασε τη Θεσσαλονίκη
Δείτε το βίντεο του Πυροσβεστικού Μουσείου για την πυρκαγιά της Jet Oil.
Δείτε το επετειακό αφιέρωμα της TV 100 στα 25χρονα από τη φωτιά της Jet Oil.