Η παρεξήγηση μεταξύ σχολείων αριστείας και πειραματικών σχολείων

Του Γιώργου Μπλιώνη*

Σάλο προκάλεσαν οι δηλώσεις του υπουργού Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Αριστείδη Μπαλτά, στη βουλή, στις 9-2-15, περί «πρότυπων – πειραματικών σχολείων». Στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης ο υπουργός είχε καταφερθεί κατά των εξετάσεων εισαγωγής σε αυτά τα σχολεία, μιλώντας για “εξετάσεις ψευτοαριστειας” και είχε εξαγγείλει την κατάργησή τους. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας «Το Βήμα», είπε ότι η αριστεία μοιάζει με «ρετσινιά» καθώς εάν αν αριστεύσεις είσαι αναγκασμένος να είσαι αντάξιος αυτής της έννοιας διαρκώς, ενώ αν αποτύχεις σε κυνηγάει η αποτυχία. Πρόσθεσε όμως ότι θεωρεί ότι πρέπει να υπάρχουν πειραματικά σχολεία, καθώς η μια πλευρά είναι το δημοκρατικό σχολείο το οποίο παρακολουθούν όλα τα παιδιά, οικειοθελώς, αλλά υπάρχει και το λεγόμενο «συμβολικό κεφάλαιο» και κάποια παιδιά που είναι προικισμένα με περισσότερες δυνατότητες.

Η εφημερίδα «Καθημερινή» αναφέρει ότι «ο κ. Μπαλτάς προανήγγειλε την κατεδάφιση του θεσμού των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων, για τις θέσεις των οποίων η ζήτηση τριπλασιάστηκε μέσα σε μία χρονιά. Η εισαγωγή στα Πρότυπα Πειραματικά γίνεται τώρα με εξετάσεις. Στο προηγούμενο καθεστώς η εισαγωγή γινόταν με κλήρωση, η οποία επέτρεπε ικανοποίηση ρουσφετολογικών αιτημάτων».

Είναι σαφές ότι στο δημόσιο διάλογο υπάρχει μια ξεκάθαρη παρεξήγηση μεταξύ των σχολείων αριστείας και των πειραματικών σχολείων. Στα σχολεία αριστείας υπάρχει έντονος ανταγωνισμός, προσπάθεια για την πρωτιά, για την καλύτερη ατομική επίδοση. Σε αντίθεση με αυτή τη νοοτροπία, τα πειραματικά σχολεία, τουλάχιστον κατά το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα, συνδέθηκαν με το «προοδευτικό κίνημα» στην εκπαίδευση (ή «κίνημα της Νέας Αγωγής»), το οποίο έδινε έμφαση στην ομαδοσυνεργατικότητα και στις δημοκρατικές διαδικασίες, στην ενθάρρυνση της πρωτοβουλίας και των έμφυτων ταλέντων των παιδιών. Ένα από τα σχολεία εκείνης της εποχής που επιζεί ακόμη και σήμερα στην Αγγλία και έχει υπάρξει η έμπνευση για τη δημιουργία δεκάδων παρόμοιων ανά τον κόσμο, είναι το περίφημο Summerhill, όπου κανένα μάθημα δεν είναι υποχρεωτικό! Όπου όλες οι αποφάσεις για το σχολείο λαμβάνονται από την εβδομαδιαία Γενική Συνέλευση εκπαιδευτικών και μαθητών! Όπου υπάρχει ο θεσμός του Συνηγόρου του Παιδιού!

Ο απόηχος αυτού του κινήματος είχε φτάσει και στην Ελλάδα. Οι δικοί μας πρωτοπόροι προοδευτικοί παιδαγωγοί ήταν ο Δελμούζος, ο Γληνός, ο Κουντουράς και αρκετοί άλλοι. Οι δικές τους επιδράσεις ήταν από το Γερμανικό κυρίως παρακλάδι του προοδευτικού κινήματος και κυρίως από τα Σχολεία Εργασίας. Από εκεί προέκυψαν το Παρθεναγωγείο του Βόλου, το Μαράσλειο Διδασκαλείο, το Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης και το Πειραματικό Σχολείο του ΑΠΘ. Όπως ανέφερα και σε πρόσφατο άρθρο μου για τη σχέση των Ελλήνων προοδευτικών παιδαγωγών του μεσοπολέμου με τη σημερινή εφαρμογή προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ο Δελμούζος θεωρούσε ότι το σχολείο οφείλει να δώσει στα παιδιά τις ευκαιρίες να εκδηλώνουν αυθόρμητα τα ενδιαφέροντά τους, να βάζουν σκοπούς ατομικούς και ομαδικούς και να λύνουν τα προβλήματά τους με τη δική τους προσπάθεια και μόνο όταν και όπου δεν μπορούν να επεμβαίνει το σχολείο και να τους δίνει τη βοήθειά του. «Αυτή θα είναι η μαθητική αυτοδιοίκηση, το τέρμα και η ολοκλήρωση της σχολικής ζωής».

Αλλά και ο Κουντουράς στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης εκτός από τη δημοτική γλώσσα, εφάρμοσε τις ομάδες εργασίας, τις ομάδες ειδικοτήτων, τις εβδομαδιαίες συνελεύσεις όλου του σχολείου («συγκεντρώσεις της Πέμπτης»), το σχολικό θέατρο και γενικότερα τις τέχνες, τους περιπάτους και τις εκδρομές, αλλά και τον κήπο και τα ζώα του σχολείου.

Ας με συγχωρήσουν οι σύγχρονοι παιδαγωγοί των πειραματικών σχολείων στην Ελλάδα, αλλά νομίζω ότι αυτά είναι περισσότερο σχολεία ανταγωνισμού και αριστείας και όχι πειραματικά, με την έννοια που τα ήθελαν οι πρωτοπόροι παιδαγωγοί των αρχών του 20^ου αιώνα. Ο συνδετικός κρίκος χάθηκε κάπου μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όταν επικράτησε η φιλοσοφία του Καθηγητή Εξαρχόπουλου, πολέμιου της φιλοσοφίας του Δελμούζου, η οποία και κινδύνευσε με εξαφάνιση. Ευτυχώς, τις τελευταίες δεκαετίες, με την εισαγωγή της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα σχολεία ξαναθυμηθήκαμε τις πρωτοποριακές θεωρίες και μεθόδους του προοδευτικού κινήματος, έστω και μέσω της Εσπερίας. Καιρός είναι πλέον να ξαναθυμηθούμε και την κληρονομιά που μας άφησαν και οι τόσο παρεξηγημένοι και καταδιωγμένοι Έλληνες πρωτοπόροι προοδευτικοί παιδαγωγοί.

Κατά τη γνώμη μου, τα σχολεία αριστείας θα πρέπει να διαχωριστούν από τα πειραματικά σχολεία και να λειτουργήσουν με διακριτούς ρόλους. Δεν γίνεται να συνδυαστούν τα δυο σε ένα, ούτε και χρειάζεται να καταργηθούν τα μεν για να επικρατήσουν τα δε. Ελπίζω ότι κάτι τέτοιο είναι στις προθέσεις της νέας ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας, η οποία έδειξε τουλάχιστον ότι αντιλαμβάνεται διαφορετικά το θεσμό των εξετάσεων και την έννοια της αριστείας.

 _____________________________________

* Ο Γ. Μπλιώνης είναι Δρ. Βιολογίας/Οικολογίας και έχει διδάξει Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο Τμ. Βιολογίας του ΑΠΘ, ως έκτακτος διδάσκων.